Drei kilo petoaters en nen halve kilo schelpeerwete

Manneke, wete gij diene groenselwinkel zijn in de Dampuurtstraote?"
"Joajik ", iefvrèwe Mathilde," antwoordde Evaristje stilletjes.
"Awel; ge moet doar noartoe goan en ge vroagt beleefd drei kilo petoaters en nen halve kilo schelpeerwete. Hedde mij goe verstoan, veintse?"
"Joajik, iefrèwe Mathilde."
"Goed. zeg het mij toens ne kier veure wat dadde moet hèn."
"Drei kilo petoaters en nen halve kilo schelpeerwete," zei Evaristje.
"'t Es goed, moar zeg 't mij nog ne kier, dadde 't nie vergeet!"
Tot driemaal toe moest Evaristje herhalen: "Drei kilo petoaters en nen halve kilo schelpeerwete."
"'t Es goe, goa neu moar en zegt da'n ze 't op mijn rekeninge moete schrijve. Hedde't goe verstoan?"
"Joajik, iefvrèwe Mathilde," antwoordde Evaristje, die nauwelijks zijn ongenoegen kon verbergen.
Toen hij wou weggaan, weerhield ze hem. "Awel, woar goade die commisses loaten indoen?"
"Wel, iefvrèwe Mathilde, 'k peize kik dat die madam dad' allemoal wel in ne papierene zak zal doen."
"Papierene zak! Papierene zak!" herhaalde ze spottend.
"Percies of da ne papierene nie kan openscheure! Ge ziet er mij uuk nie van de slimste uit, zulle
"Gij luul'ke pekelteeve!" gromde hij halfluid. "Moar 'k zal eu wel hèn! ge zult mij nie veele nie mier vroage veur commisses te doen!"

Hij begaf hij zich toen braaf naar de groentewinkel. Een dikke vrouw verscheen achter de toonbank en vroeg: "Awel, manneke, wat moede gij hên?"
Beleefd antwoordde Evaristje: "Madam, 'k moe drei kilo eerweten hên en nen halve kilo petoaters. 't Es veur iefrêwe Mathilde, de zuster van mijnen boas, menier Fallepein. en z'hee gevroagd veur 't op heur rekeninge te zette."
Verwonderd keek de vrouw hem aan: "Wablief, manneke, drei kilo eerwete en nen halve kilo petoaters?"
"Ja, madam." bevestigde Evaristje vol overtuiging ... Omdat de vrouw de bestelling van haar jonge klant niet echt vertrouwde, dacht ze luidop: "Iefvrêwe Mathilde hee misschiens nog petoaters genoeg en ze verwacht misschiens volk da ze zuu veel eerwete moe hên."
"Meugelijks, madam," loog Evaristje haar voor.
"Allé, oas ge zekers zijt da 't drei kilo eerwete moe zijn en nen halve kilo petoaters; mij es't gelijk, zulle!" zei de vrouw schouderophalend.


Uit: Rita Van Den Dorpe, 'De primus van 't Half Maantje, De belevenissen van Evarist, een Gents volkskind uit de 19de eeuw', 1994, Oostakker, Uitgeverij KOJ!, D/1994/6398/3, 192 pp.; pp. 82-84.

Papke mee zijn drei kameroate

Papke, mee zijn drij kameraote, zoate te goaren in en vizelante. Ze reeë naor hulderen boas om hem e gelukzoaleg nieuwjaor te goan weinsche. Elk mee en gruute sigaren in hulder huufd, zoate ze te dampe dan ze malkoare nie mîer en zoage zitte. Zoors, die rechtover Papke zat, gevoeldege, dat den dezen altijd op zij nieuwe schoene zat te spiekele. In 't ieste en hoad hij niemendale gezeid; maor op de duur kwamt da spelleke zijn uuren uit. Al mee ne kîer schoot hij in en kattekolirre:

- "Gij vuile loeder", zeit hij ezuu tege Papke, "ge speekelt gestoadeg op mijn schoene!"

-"'k Moe zekers op de mijne speekele?!" zei Papke!

Uit: Jan Cleppe, 'Gènsche praot.Anecdoten uit de Gentsche volkstaal' 1933, p. 32.




Een katte valt op heur puute,
ne Genteneere op zijn kl...te!

Uit: 'De Gentse Oude Doos' - krantenrtikel door Roghes.


In de volksmond wordt de Gentenaar veelal vergeleken met een kat. Niet dat hij verondersteld wordt met de sluwheid of de lenigheid van dit trouwe dier te zijn behept maar veeleer omdat zekere details van zijn spraakkundige rijkdom bepaalde assimilaties met de gedragingen van een kat mogelijk maken. Er wordt namelijk beweerd: “een kat valt steeds op haar poten en een Gentenaar op zijn kl...”

Dat rijmwoord op “poten” speelt in de Gentse vocabularis een zeer grote rol. Dat mannelijk lichaamsdeel wordt er steeds in tal van uitdrukkingen bijgesleurd. Men moet de Gentenaar nu eenmaal nemen zoals hij is: direct, zonder foefkes, met het hart op de tong.

Zo wordt van iemand die tegenslag kent gezegd "dat hij ‘t spek aan zijn kl... hee", een ander krijgt van zijn baas "onder zijn kl..." of er tegen. Een Gentenaar valt niet op dezelfde manier als bvb. een Bruggeling of een Kortrijkzaan, neen, "hij stuikt op zijn kl..." Een zaakje waar hij niet veel vertrouwen in heeft is "een affaire van mijn kl...", terwijl iemand waarvoor hij geen vriendschap of respect kan opbrengen dan "ne man van mijn kl..." is. Hij kan ook "van den bok zijn kl... dichten" en wanneer hij niet met een uiteenzetting akkoord gaat, dan zegt hij:" mijn kl... Pieroo!"

De dwaze "sloat een stommiteit uit zijn kl...", terwijl de man die te diep in het glas gekeken heeft "een stuk in zijn kl..." heeft. Een grote eter "sloat alles in zijn kl..." terwijl van een lollekeshîere wordt gezegd dat hij "streken in zijn kl... hee". Is er al iemand te vinden die liever lui dan moe is, dan wordt het een man "die op zijn lege kl... ligt". Als een Gentenaar het met een spreekwoord of een bewering niet eens is dan zijn dat voor hem "kl... van druug hoarijnge". Ga hem ook niet vertellen dat het veel beter ware geweest een zaak zus of zo te doen want dan krijgt ge als antwoord: ”Hoa mijn tante kl... g’had, ‘t was mijn nonkel en oan der wiellekes aangestoan, ‘t was een kerreke.” Is hij ergens in een vervelend gezelschap verzeild, dan hangt dit hem al gauw "zijn kl... uit". Wanneer iemand weg is, "est hij zijn kl... goan schure". iemand die het fijne van de zaak niet kent, "weet er de kl... van". Bij het horen van iemands domme praat "zoed’ hem de kl... onder de voete stampe". Is iemands portret niet al te gelijkend uitgevallen, dan "trekt hij der gien kl... op" en begrijpt of ziet hij niet goed wat er gaande is dan verstoat of "ziet er hij gien kl... van".

En als de Gentenaar denkt te kort te worden gedaan "tons keund een endeke zijn kl... kusse" want "ge goat nie mee zijn kl... spele".

De "kl..." Deze uitspraken komen er zo maar uit, zonder dat het ooit in zijn hoofd opkomt daarmee gemeen te doen of te zijn. ”kl...” is in het Gents eenvoudigweg een woord als een ander.

Hoe vast het vrouwelijk gedacht is

Onderstaande geestige Klappenance tussen de twee volksvrouwen Liene en Siska komt uit Snoecks Almanak van 1870 en verscheen daar onder de titel: Hoe vast het vrouw-geslacht is. De verzameling van kluchtige kaffépraatjes door Snoeck, een boek om eens hertelijk te lachen. Verbeterde uitgave Snoeck Ducaju & zoon, uitgevers Rietstraat 68-70 Gent, waaruit ik ze opviste, is van niet nader bepaalde latere datum en de taal ervan is al enigszins aangepast in vergelijking met de oudste versie. Sommige verhalen zijn oude draken die ons nu nog nauwelijks kunnen doen glimlachen, geschreven in een gedateerd archaïsch Nederlands-Gents. Dit stukje vonden we toch de moeite waard. We transponeerden het dan ook voor de leesbaarheid hier en daar naar 'moderner' Gents. Veel leesgenot!

Liene: - Siska, woar luupte gij noartoe? Zijde gij zuu hoastig dan?
Siska: - Joa-ik, mijn kind, 'k hè mij doar een beetse g' amuseerd mee Triene de Langetonge; 't es bij den elven en mijn kirvelsoepe stoa nog nie op en mijn petoaters zijn nog nie gescheld.
Liene: - Ha, ge zijt gij zekers benijt dat' uwe man zoe opspelen en kwoad zijn?
Siska: - Och, nee, kind! Ik hè den beste man van de wereld: hij es nuunt kwoad, ah, 't es de goedheid zelve.
Liene: - Zuust gelijk de mijne: ik mag al doen en zegge wa da'k wille, hij zalt er nuunt zijne slaboaris (1) in sloan.
Siska: - Hij kan toch nie beter zijn of mijne man. Oasde gij da pijst, hij zoe zonder mij nie uitgoan of geen pintse goan drinken: hij zegt dat hem nie en smoakt oazek er nie bij ben...
Liene: - Och, de mijne es nog veel beter: ik magge mij al kuupe woar da'k goeste noar hèn en komme 'k te kort, hij legt er tons nog van zijn zondag-oordjes (2) bij.
Siska: - En ik, ik moe mijne mond moar open doen: hè'k goeste noar een schuune mutse, of noar ne kasevik (3) of noar een peerdesoargie (4) , mijne man kuup 't veur mij en hij brenge't op mijne schuut.
Liene: - En de mijne tons: sie, ik hoa loast mijnen ienen uurrijnk verlore: wa doet hij mij?! Hee't hij nie zijn zelveren horlogie in den berg gesteld (5) om mij nen anderen uurrijnk te kuupe...
Siska: - Och, dat es nog niets van 't geen da mijne man doet. Oazekik huufdpijnen hèn of moar een weinig onpasselijk ben, ge moest ne keer zien hoe dat hij in de werre luupt (6), ge zoet er compasse mee hèn.
Liene: - En mee de mijne nie zekerst! Over vier weke hoa kik wa loate gewirkt en 'k moeste tsenachts mijn keuken schuure; moar dewijl dad onze planché zuu verduuveld slecht es, waster ne splenter in mijne vinger geschote. Wa doet hij?! t' Middend van de nacht, in zijn hemdsmèwe en boarvoets mee zijn bluute voete om ne siruurzijn (7), die malgré bongré (8) moest kome om diene splenter uit te trekke. Wa zegde gij doarvan?
Siska: - Wa da'k doar van zegge? Ah, da mijne man mij tsenachts nie zoe loate schuure, da het hij liever zelve zoe doen.
Liene: - Gij boft wa te veele op uwe man.
Siska: - En gij op den uwe.
Liene: - Ik hè redes om te boffen.
Siska: - En ik uuk.
Liene: - Och Heere! Me weeteme wij wel wat dad uwe man es: 't es ne peezewever, nen oortsesbijter (9).
Siska: - En den uwe, nen hessepikker, nen hertefritter, ne nachtridder!
Liene: - En den uwe, ne stroatluuper, ne zatlap!
Siska: - Ei ja? Ei 'k zoe't u roaje van op mijne man te spreke: den uwe kan uuk nie wijnig goele duud doen (10): 'k hè hem loast in de greppe zien valle van zattigheid!
Liene: - Hij zal mij toch nie sloan, gelijk dat den uwe gedoan hee!
Siska: - Ei neen hij zie. Woarvan hoade gij tons verlede weke die twee blèw uuge?
Liene: - 't Was van te badinere (11) mee mijne man.
Siska: - Ge zulle't gij wel zegge. 't Was omdat hij u van de trappe gesmeten hee!
Liene: - Och Heere! ... En wad hee den uwe mee u gedoan? Hij hee u wel 't koterijzer op uwe ruggene geslege, dadde gij in geen viertien doage rechte koste luupe.
Siska: - Da goa mij an! 't Es mijne man, en hij es meester van mij te sloan oast jij wilt!
Liene: - 'k Kan dad' uuk azuu zegge, moar mee al da zijme wij der toch d' ongelukkigste mee.
Siska: - Ongelukkig?! 'k Geluuve't een beetse. 'k Benne zuu dikwijls da kik uit de grond van mijn herte wensche om nog jonge dochter te zijn...
Liene: - En ik tons... ? Zoe der nog nen beewig (12) wille veur doen. 't Es nie om uitstoan mee azuu ne man. Doe 'k si of doe 'k la (13), menier zit op zijn peerd (14). Ik kanne nuunt iets van passe doen.
Siska: - Ik uuk nie. 't Es altijd te kort of te lank... Tons benne kik te schuune gekleed, tons benne'k gelijk een slonse! 'k Ben nuut noar meneer zijn goeste nie.
Liene: - De mijne kan mijne neuze nie zien of hij begint te ziegen en te zoage dadder huurendul zoet van worde. Tons spreekt hij op 't eten. Tons geeve'k te veel geld uit. Enfin, 't es altijd koekoek-eene-zang.
Siska: - Dat es nog al niets moar ik magge ziek zijn of nie, hij loat mij alleene kerbeule (15). En wa da nog 't irgste van al es: hij plant mij doar guule zondagavonde... Ja, ja, mijn kind! Meneer goad op zijn gemak zijn koartse doen en zijn oarme vr?we magd achter hem zitte koekeloere tot loaten in de nacht.
Liene: - En ik hè d' occoazie nie van te keune meegoan: 'k hè geen stukske dijngen an mijn lijf. Hij verdrinke 't al, de zatlap! En ester tons nog wa guul an mijn lijf, oast hij thuis komt en viesgezind es, hij scheure't al in stukken en brokken wat da 'k an hèn.
Siska: - En de mijne tons! Die kan geen panneke of kanneken guul loaten. Gisteren nog, hee't hij mijn nieuwe kaffeekanne in gruisduine gesmete (16)... Kijk, mijn kind, moe kik nog lange mee azuu een huiskruis geploagd zijn, 't zal der mij duud bij krijsche (17).
Liene: - 'k Kan nie meer krijschen, 'k ben duudgekreesche.
Siska: - Och, ja, mijn kind! Ge keun 't wel zien. Ge zijt veur niet nie zuu bleek en zuu moager.
Liene: - Of gij uuk nie, Siska.
(Ze beginnen alle twieje te tsiepen.)
Siska: - 't Es toch spijtig da mijne man azuu bestoat want om de woarheid te zegge, 'k zie hem toch zuu geere.
Liene: - En ik tons! Oaze? moar iets veur hem kan doen,'k zoe mijn biene van onder mijn lijf luupe.
Siska: - En toch, oazde gij alles wel ingoat, est jij nog van de slechtste nie. Hij hee toch nogal veel respect veur mij.
Liene: - Da moe kik van de mijnen uuk zegge. Mijne man hee wel zijn gebreeke, moar wien ester zonder? Doarbij, oas zijn kwoadheid over es, est hij zuu goed of bruud en hij weet nie wa doen veur mij content te stelle.
Siska: - De mijnen uuk: hij zoe mij op zijn hande droage. Enfin, ge zoet zweere damme wij nog moar twee doagen getrèwd zijn.
Liene: - Zuu es't bij ons uuk. Zoede gij wille geluuve, Siska, da'k mijne man nog veur den beste man van guul de wereld nie zoe willen afstoan?!
Siska: - Ik uuk nie, Liene. Azuu een poarke gelijk tewij leven der nie meer. Me komen overeen gelijk mosselschelpe (18).
Liene: - 'k Zegge dad uuk zuu dikwijls... de keunijnk en de keunijnginne keunen nie beter overeenkome dan ik en mijne man.
Siska: - Te beter, mijn kind, te beter. Moar mee al dat h?' kik vergete dat mijn kervelsoepe nog nie op en stoat en dat mijn petoaters nog nie gescheld en zijn en ? woare zonde dat mijnen oarmen duts van mijne man van de noene moest wachte...
Liene: - g 'Hèt gelijk, Sieska, 't woare zonde. 'k Goa uuk mijn petoaters goan opzette en mijn mossels gereed moake... 'k Wil uuk nie hèn da mijnen broave man een minuutse noar zijn eete zoe moete wachte.
Siska: - Tot ziens, Liene!
Liene: - De compolmenten an uwe man, zul-de?!
Siska: - 'k Zal nie mankeeren en gij uuk nie.


Noten:

(1) Zijne slabbares (slabaris) ieverst insloan: meepraten, meespreken, zich bemoeien met iets dat hem niet rechtstreeks aangaat, zich onbedacht in een gesprek mengen.
L.L.-Coopman citeert in zijn Gents Woordenboek ook Snoecks Almanak van 1870. uit:: Hoe vast het vrouw-geslacht is? Daar, zegt hij, schreef men toen '..hy en zal er nooit zynen slabbaerge in slaen.
In 1792 lezen we in Vader Roeland p. 14: 'k en zou niet naelaeten van 'r mynen slabaris in te slaen.Eerder wordt ook nog gezegd: hewd u slabaarze! H?wd uwe mond! Zwijgt!?br>(2) oordje of oortje: hier in de betekenis van zondagsgeld, drinkgeld.
Een oortje (uurtse) is het verkleinwoord voor oord of oort. Synoniem: twaelvaerd of liard (Dutour 1562) Het was het vierde van een stuiver. Elders 2 duiten of 1,5 cent, ook nog 1/2 stuiver of twee negenmannekens of 18 mijten. 4 oortjes = 5 centen. Een klein bedrag.Het Gents woordenboek van L.L.- Coopman geeft een trits uitdrukkingen met 'oort' en vermeldt verder nog oortsesbijter, oortsesstekker, oortsesdief en oortseskisse. (Zie aldaar)
(3) Kledingstuk, jak.
(4) Dikke wollen deken welke men op stilstaande paarden legt, die enigszins bezweet zijn. Hier: Een grote vrouwenhalsdoek. Bedekt nek, rug en schouoders. De uiteinden worden op de borst gekruist.
(5) den berg van barmhartigheid, kortweg den berg, het pandjeshuis, de bank van lening. Te Gent in de Abrahamstraat, gebouw van het vroegere stadsarchief. 'Iets in den berg stellen': iets verpanden.
(6) In de weer zijn, gejaagd zijn.
(7) chirurgijn, heelmeester, dr. in de geneeskunde.
(8) willens, nillens.
(9) nen oortsesbijter: iemand die in alles spaarzaam wil zijn.
(10) goele: een van de vele benamingen voor druppel (jenever). Een goele duuddoen: een jenever achterover kippen.
(11) badinage
(12) bedevaart
(13) si of la
(14) op zijn peerd zitte: kwaad zijn, zich opwinden over iets.
(15) kerbeulen: zware arbeid verrichten. L.L.- Coopman geeft als synoniemen nog op: karbeulen, krabeulen, krebeulen, kerbeulen, afkerbeulen, kernasselen, en krawietelen.
(16) in grasduinen smijten: tegen de grond smijten, in stukken -, in gruzelementen gooien.
(17) roepen, schreeuwen; hier: schreien
(18) overeenkomen gelijk mosselschelpen: allerbest ineen- of opeenpassen, goed bij mekaar passen, syn: 't Zijn twee handjes op eenen buik.


Uit de jubileum-uitgave van Onder de Draeke
'Een reesem brokskens Gentsch leven voor 't Volk bijeengegaard door Lodewijk DE VRIESE'
Uitgegeven in 1928 door Boekhandel Van Rysselberghe & Rombaut, Kouter,1 GENT

De 'Lochte Genteneers'

Karel Lybaert, gedurende ruim 35 jaar redactielid van De Gentenaar  wijdde in 1919 een kroniekje aan 'De Lochte Genteneirs, een volks maatschappij van dansliefhebbers'.  (1)

Beluistert uuk de polka van de Lochte Genteneers op onze podcast!

Met dank aan Guido Desimpelaere.  Hij speelde de muziekpartituur op piano uit en zette ze op CD.

Karel Lybaert, de onvergetelijke Karel Lybaert, dien een paar jaren geleden honderden vrienden - hij telde niets andere - naar zijne laatste rustplaats droegen, was eerst en vooral een knap gazetschrijver van den goeden stempel. Hij kende zijnen stiel, hij had zijnen stiel lief. Gedurende ruim 35 jaar behoorde hij tot de redactie van De Gentenaar. Hij leverde daar - politiek ter zijde gelaten - goed, degelijk werk. Zijne artikels - en hij schreef er veel - waren klaar en duidelijk ineengezet, zij stonden flink op hun pootjes, zijne maerkens(2) waren goed gedraaid. Het was een plezier om hem te lezen. Hij was een ronde Gentenaar. Hij beminde Gent boven alles. Hij kende Gent op zijn duimken. Hij schreef gaarne over Gent, over ons Gentsch leven, over Gentsche volks­maatschappijen.(3) Een geruimen tijd leverde hij wekelijks, onder den deknaam van Cies De Slange (C. D. S.) een Gentsch praatje, vol geest, vol humor. Die Praatjes werden gretig gelezen; het waren meestal leerrijke bladzijden plaatselijke geschiedenis, zooals uit volgende bijdrage blijken zal. Ik heb eenige dier Praatjes uitgeknipt en weggelegd, zij zouden wel eens te pas komen. En nu komen zij te pas. Immers, de brave Karel is heengegaan - veel te vroeg, helaas! - en ik meen niets beters te kunnen doen tot verheerlijking der nagedachtenis van den gemoedelijken, sappigen volksschrijver, dan door den lezer met een zijner best gelukte Praatjes kennis te laten maken. Het verscheen in 1919 en was gewijd aan De Lochte Genteneirs, eene volksmaatschappij van dansliefhebbers welke jaren lang in de stad van Van Artevelde éene welverdiende populariteit mocht genieten. Ik geef het woord aan Karel Lybaert.

                                                                               *** 

In mijn laatste praatje, heb ik het beloofd heden te handelen over het typiekste nummer van het programma der Gentsche Kermis. Ik zal dus spreken over de volksdansfeesten, welke den Zondag 13, Maandag 14 en Zondag 20 Juli plaats hadden op de oude Beestenmarkt(4). Die volksfeesten, die extra populair zijn in Gent, en jaarlijks duizenden nieuwsgierigen lokken naar de schilderachtige plaats, welke dicht belommerd is door de weelderige takken en bladeren der eeuwenoude boomen, die reeds vele geslachten hebben zien komen en gaan, staan onder het volk bekend onder de benaming: De Lochte Genteneirs. De Lochte Genteneire, dat is eene groep menschen, in maatschappij vereenigd, die zich oefenen in het uitvoeren van kunstdansen en in het spelen van pantomiemen, welke op de Gentsche kermis eene eereplaats innemen op het stedelijk feestprogramma. Ik zeg eereplaats, omdat die dansspektakels vast en zeker het typiekste zijn en tevens het meest volksche wat men bedenken kan. Ik meen mij niet te bedriegen, waneer ik zeg, dat Gent thans de eenige stad is in België waar dergelijke dansen nog in de open lucht worden uitgevoerd. Gaarne zou ik de geschiedenis der Lochte Genteneirs, die aan zoovele geslachten tranen hebben doen lachen, hun ontstaan, hun wezen, zien boekstaven, maar ongelukkiglijk, noch in de stadsbibliotheek, noch in de archieven zijn er stukken voorhanden, welke juiste datums van stichting en volledige ledenlijsten of beschrijvingen opgeven. Al wat ik hier neerschrijf, is dus geput uit persoonlijke herinneringen, maar nog meest van al uit inlichtingen, welke mij bereidwillig werden verstrekt door 't eenig overblijvend lid der oude Lochte Genteneirs, namelijk door dezer voorzitter en leermeester Eugeen Mortier, kleermaker van stiel. geboren te Gent, die thans den ouderdom van 80 jaar heeft bereikt. De eerbiedwaardige ouderling, een klein, mager, zenuw­achtig ventje, met levendige flikkerende oogen en nog zeer vlug in zijne bewegingen, vertelde mij een en ander dat vast en zeker wetenswaardig is en dient aangeteekend als element voor de geschiedenis der Lochte Genteneirs.
Ik werd, zegde hij, op veertienjarigen leeftijd aangeworven bij de Lochte Genteneirs ; het was in het jaar 1853, dus 66 jaar geleden. Te dien tijde bestonden er te Gent drie maatschappijen voor dansers :

DE LOCHTE GENTENEIRS, voorzitter en leermeester Jan Nassé, fabriekwerker; hielden hunne bijeenkomsten beurtelings in de herbergen: St-Antonius en De Witte Mouw... op de Oude Beestenmarkt.

DE ZWARE GENTENEIRS , voorzitter en leermeester Pier den Beulynck, fabriekwerker; kwamen bijeen in "Parnassus„ op de Houtlei, alwaar zij hunne oefeningen hielden.

DE LEEUWKES, voorzitter en leermeester Jan de Buyck, fabriekwerker, vergaderden in de herberg "Vlissingen„ op het Sluizeken.
De openbare dansfeesten hadden allen plaats op de Oude Beestenmarkt. Het was in datzelfde jaar 1853, dat M. Van Montagu, messenmaker en schaarslijper, deken van de gebuurte der Koornmarkt, wonende waar nu de bazar(5) gevestigd is, de gedachte opvatte de drie maatschappijen gezamenlijk te doen optreden in een kolossaal dansfeest, bij gelegenheid der Gentsche kermis. Ieder der drie maatschappijen telde van de 20 tot 25 leden. Men ziet van hier dat de toeloop der nieuwsgierigen buitengewoon groot was; 't was immers de eerste maal dat zoovele kunstdansers in 't publiek op het tooneel verschenen. Dat feest werd veel besproken in de bladen, en, geprikkeld door het aantrekkelijke dier Zwierige vertooningen, staken de liefhebbers van slappe gewrichten te Brussel en te Brugge, de hoofden of beter de beenen samen, en stichtten dansmaatschappijen in den aard en naar het model der Gentsche. Wie zich liet aanwerven in een dansgezelschap moest 3 of 4 jaar lang, als leerling de lessen volgen. Wanneer hij bekwaam werd bevonden, passeerde hij provoost, en 5 of 6 jaar later bekwam hij zijn diploma van meester-danser. Men betaalde 10 centiemen per les. Zeuntje(6) was 17 jaar oud, toen hij provoost werd uitgeroepen in den Hof van Plaisance, aan de Dampoort, en 24 jaar, wanneer hij in de herberg In St.-Jacobstoren bij St.- Jacobs, tot meester-danser werd verheven. In 1867 waren de Zware Genteneirs en de Leeuwkes afgedanst en verbrokkeld. Alleen de  Lochte Genteneirs hielden stand en trokken met 15 leden naar eenen prijskamp te Brussel, waaraan een vijftal maatschappijen deelnamen. In den individueelen prijskamp bleef Zeuntje de laatste aan; al de anderen werden door hem afgedanst en hij won een gouden medalje en eene geldpremie van 400 frank.

Die wedstrijd had plaats op het exercitieplein. Of er dan geflikkerd werd en dat Zeuntje meer dan eene slijnke zesse(7) sloeg, dien kunstsprong waaraan Pier den Beulynck zijnen naam hechtte, hoeft niet gezegd. Slijnke zesse bestaat in driemaal voorflikkeren, driemaal achterflikkeren en dan omhoog springen, en, vooraleer weer op den grond te komen, driemaal de voeten tegen elkaar kletsen. De Slijnke zesse komt meest voor in den vliegerdans. De Lochte Genteneirs lieten gedurende lange jaren de lenigheid hunner spieren en de slapheid hunner gewrichten bewonderen; niet alleen te Gent, te Brussel en te Brugge, maar ook in gemeenten of wijken. onder andere te Meulestede, te  Ledeberg, te Gentbrugge, te Meirelbeke, te Melle en te Wetteren, traden zij meermalen op tot groot genoegen van oud en jong. Die dansen werden opgevoerd op een groot schouwtooneel, een paar meters boven den grond verheven, ten einde elkeen zelfs op grooten afstand te laten zien wat de dansers verrichtten.

Het orkest bestond uit vijf muzikanten: 1 klarinet, 1 piston, 1 trompet, 1 tuba en 1 bombardon. Het was 50 jaar geleden een oude, gekende muzikant, Jan Willems, die dat orkestje leidde; in de laatste jaren was het zijn zoon Gustaaf, welke die taak waarnam. De dansers kleedden zich in verscheidene herbergen om aan elken herbergier den penning te jonnen. Zoo bezochten zij beurtelings Rotterdam, St.-Antonius, De Witte Mouw, De Stad Keulen, enz...  Die danspartijen duurden van 4 tot 8 uren.  

Een der laatste keeren, dat de oude Lochte Genteneirs in 't publiek optraden, was in Oud-Vlaanderen, (afbeelding) tijdens de groote Wereld tentoon stelling in 1913 te Gent gehouden. Toen stonden de  Lochte Genteneirs nog met tien dansers op de planken, allen bejaarde menschen, en toch ging het goed, want niemand kon het hen konteren(8). De oorlog is uitgebroken en vele oudjes werden weggemaaid; Zeuntje is de eenige die overblijft; zonder die groote wereldramp zou in 1915 die oude meester in het dansen zijn vijftigjarig jubilee gevierd hebben als voorzitter en leermeester der Lochten. Maar uitgesteld is niet kwijt gescholden; indien God hem de gelegenheid gunt, zal er door de gebuurte, de nieuwe Lochten en de vrienden en bewonderaars van Zeuntje, iets gedaan worden dat naar den rook niet smaken zal.

                                                                          *** 

Ik heb gezegd dat er in de Bibliotheek der Hoogeschool, noch archieven noch iets te vinden is over de Lochten. Toch is de geest van Zeuntje nog zoo helder, dat hij ons de volgende benamingen van dansen kon opgeven. De Uitgevoerde dansen waren balletten en groote marchen. Ik noem er eenige: Dubbele Gavotte, De Kuiper , De Schuifdans, de Pré aux Clercs, Ballet de la Rose, Fra Diavolo, Prisonnier, Ballet du soldat, Chevalier, Polonaise, Matelot, Strooballet, Défilé, Envers-elle en Gavotine. De pantomiemen gepaard met komieke dansen waren doorgaans: De Begraving, Pierrot en Arlekijn, Arlekijn schilder, Statue, Arlequinade, Barbier de Seville, enz... 

Als bewijs van die oude volksdansen, gegeerd door iedereen, ook op prijs werden gesteld door intellectueelen en zelfs door onze grootste artisten, zij hier aangehaald, dat August Gevaert, de groote Belgische komponist. bestuurder van 't konservatorium van Brussel, aan zijnen vriend Karel Miry, rond het tijdstip der Gentsche kermis, vroeg om een of twee kamervensters te gaan bespreken in de herberg Rotterdam (afbeelding) op de Oude Beestenmarkt. En daar zag men gedurende lange jaren, elk jaar. Gevaert, Karel Miry, Nevejans en meer dan eens Hendrik Conscience, Emanuel Hiel, Peter Benoît, en andere groote mannen van den tijd. met opgewekt gemoed de karpelsprongen van de Lochte Genteneirs bewonderen en tranen lachten met hun pantomiemen.

Het voormalige café “ROTTERDAM” op de Oude                                                     Beestenmarkt (verz. E. Levis)

Onze Gentsen meester-etser Jules De Bruycker, de onovertrefbare humorist, heeft eene schilderij gemaakt in 1913, een dansfeest der Lochte Genteneirs op de Oude Beestenmarkt voorstellende. 't Is een meesterwerk dat duizenden waard is en waarop zijn vriend Emiel Van Voren, lokaalhouder der Hoogeschool, en gelukkige eigenaar van het doek, terecht fier is. 

Of Zeuntje Mortier, het éenige overblijvende lid der Lochte Genteneirs, nog in leven is en zijn jubilee gevierd heeft, en of deze vroeger zoo bloeiende volksmaatschappij, al ware het maar door een enkel lid, nog bestaat, heeft onze vriend Karel Lybaert nooit verteld en zijn wij niet te weten gekomen. Hoogst waarschijnlijk zijn de Lochten evenals de Zware en de Leeuwkes op hunne beurt uitgestorven, te niet gegaan. Hebben zij opvolgers gevonden? Ik denk het niet. Andere tijden, andere zeden. En daarbij komt het dat op het programma onzer Kermisfeesten de openbare dansvertooningen niet meer prijken, die vroeger drie dagen lang gansch Gent naar de Oude Beestenmarkt deed stroomen. 't Is gedaan met de lustige flikkers dier volksjongens, gedaan met de lollige pantomieme van Pierrot en Arlekijn, gedaan met de fameuze slijnke zesse het lijfstuk van Pier de Beulijnck, gedaan ook met deze traditioneele verwittiging tot het geëerd publiek, na elk nummer van het programma. “En nî, Menheers, 'n kaertierke ‘rapo’ om 'n beetse te rîsten ! “ (10)

Polka

Het muziekstuk “De Lochte Gentenaars” is een polka.

                                                             Praag: straatmuzikanten spelen een polka. (klik foto aan !)

De polka is een volksdans voor paren in een snelle tweekwartsmaat.

De grondvorm is een serie kort-kort-lang-stappen met nadruk op de eerste korte stap, die dus wisselend met de linker- en rechtervoet wordt gedaan. De opbouw van de polka is in beginsel: opmaat 1/16, daarna 1/8, 1/8, 3/16.

De dansvorm is afkomstig uit Bohemen. Rond 1830 heette de dans půlka ("helft"), maar in 1835 werd de naam in Praag veranderd in "polka" – waarschijnlijk uit sympathie voor de toen zwaar onderdrukte Polen, volgens anderen naar de Poolse zangeres Esmeralda.

In de 19e eeuw was de dans zeer populair, verspreidde zich over heel Europa en werd in veel andere landen onderdeel van de volksdans en volksmuziek, waaronder Ierland, Engeland, Frankrijk, Zweden, Galicië (Noord-Spanje), Polen en Hongarije.

In de wereld van de klassieke muziek zijn veel polka's gecomponeerd door Johann Strauss I en zijn zoon Johann Strauss II; een aantal bekende polka's zijn van de hand van Bedřich Smetana en Jaromír Vejvoda.

Later is een aantal variaties van de polka ontstaan in onder andere driekwartsmaat. De polka wordt nog sporadisch in dansscholen gedanst in een vorm waarbij het danspaar in een rechte lijn voortbeweegt terwijl het voortdurend halve slagen draait door bij elke tweede tel licht omhoog te springen en half om te draaien. Dit element wordt ook in de quickstep gebruikt onder de naam: polka-hop.

Noten

(1) Dit Broksken werd geschreven in september 1922,    kort na het overlijden van Karel Lybaert. Het is          verschenen in Onder de Wekkeringe door Lodewijk De Vriese, blz 76-2,1925 (heruitgegeven door de Geschiedkundige Heruitgeverij in 1999) én gepubliceerd in Oost-Vlaamse Zanten, jg. 6, 1931 nr. 1 p. 31-37 onder de titel: De lochte Genteneirs.

2. (2)“Maerkens” > diminutief mv. van maere: verhaaltjes
   

3. (3)Volksmaatschappij: Vereniging uit de Gentse volkswijken, gekostumeerd rond een bepaald thema : vb. De Volendammers, De Schoolkinderen, Boeren en Boerinnen, De Lekkerbekken, De Boerkes van ‘t Zieklien, De Menschlievende Dansers, De Liefdadige Vrienden, The Jolly Scotchmen,..., die allerlei feestelijkheden al of niet muzikaal opluisterden: kermissen, gebuurtefeesten, enz.
   

4. (4)Oude Beestenmarkt: gelegen op het einde van de St.-Jacobsnieuwstraat aan de nieuwbrug over de Reep (Schelde)
   

5. (5)Grand Bazar, grootwarenhuis in de Veldstraat, waar nu à l’ Innovation is.
   

6. (6)Zeuntje: koosnaampje voor Eugène
   

7. (7)Slijnke zesse: zeer moeilijk dansfiguur, beschreven in de tekst. ‘Hij kan nog slijnke zesse sloan’ werd ook gezegd van een klibber persoon die nog goed uit de voeten kan voor zijn leeftijd.
   

8. (8)konteren: nadoen, daar iets gelijkaardigs of beter tegenover stellen.
   

9. (9)“En nu heren, een kwartuurtje ‘repos’ ( rapo > Fr. repos, rust) om een beetje te rusten”. De zin is uitgesproken in het Platste Gents van die tijd, nl. het Nieuwbrugs, Het dialect van de wijk van de Nieuwbug, gelegen tussen de St.-jacobsnieuwstraat, de Steendam, de St.-Joriskaai, de Nieuwbrugbaai en de Oude Beestenmarkt, dat o.a. als eigenschap had dat de volkomen u uitgesproken werd als een volkomen î. Zo zei men mîtse voor mutse , kîrf voor kurf, rîste voor ruste, enz.
   

“La Danse à Gand”

Prosper Caeys, laatste paragrafen uit “Pages d’ Histoire Locale Gantoise” deel III, hoofdstuk XIV, pp. 180-198. Uitgever J. Vuylsteke rue aux Vaches, 15, Gand, 1894. (Uit het Frans vertaald door Eddy Levis.)

Voor het instellen van de Grote of Algemene Kermis in 1843 gedurende de maand juli waren er in de diverse  wijken plaatselijke kermissen die men parochiekermissen heette. De voornaamste festiviteiten van deze gebuurtefesten - is het nodig te zeggen- bestonden uit bals gehouden door privéverenigingen en vriendenkringen, “vriendenbals” geheten of zij waren georganiseerd door ondernemende zaalhouders.

Er waren zelfs danswedstrijden. Wij vonden een tekst van een toespraak uit 1822 ter gelegenheid van zo’n wedstrijd. Plaatsgebrek laat ons echter niet toe hem helemaal neer te schrijven maar hij staat model voor vele andere:

“Niets is zoo noodig aen den mensch als den dans; zonder den sdans geen geluk voor den staet. Een mensch die niet kan dansen is geen mensch. Indien iedereen danste, en bovenal op maete danste spreekt het niet van zelfs dat alle menschen d’ accord zouden zijn?

Een goede danser doet zooveel met zijn beenen als een grooten advocaat met zijne tong. De ziel woord zoo diep getroffen door weluitgevoerde flikkers als door de welsprekendste reedevoering.”

De spreker beëindide zijn toespraak met de uitroep: “Vivant den edelen dans! vivat! vivat! semper vivat!

                                                                        ***

Ons werk zou niet volledig zijn moesten we het niet hebben over de twee fameuze Gentse dansverenigingen “de lochte Gentennaars” en “de zware Gentenaars”. Erstgenoemde vereniging had gedurende de laatste twintig jaar de gewoonte jaarlijks de vijftigjarige aanstelling van zijn voorzitter te vieren. Los van “les soirés intimes” waarop enkel leden uitgenodigd waren, organiseerden beide verenigingen jaarlijks publieke bals en “pantomimes” in open lucht, op een podium op de Oude Beestenmarkt. Dit uniek spektakel is een van de meest originele onderdelen van onze volksfeesten.

Deze verenigingen hadden drie soorten leden: de leerlingen, de provoosten en de meesters. De diploma’s van provoost en meester werden slechts behaald na een min of meer lange stage. Zij werden toegekend na een theoretisch en een praktisch examen door de leerling of provoost.

Lochte Genteneers op de Oude Beestenmarkt. Voorstudie voor een schilderij door Jules De Bruycker.

In de voorstellingen gedurende dewelke men deze graden toekende, kwam bijna altijd een ballet- of pantomimevoorstelling voor, waarin de dansers en danseressen van alle leeftijden en graden blijk gaven van gratie, elegantie en lichtvoetigheid. De programma’s van deze dansfeesten kondigden meestal het evenement van de dag als volgt aan:

“Er zullen verscheidene scholieren tot Prevost als ook Prevosten tot rang van Meester voorgesteld worden.”

De proclamatie van de provoosten en de meesters gebeurde zeer plechtig. Eens de proef beëindigd richt de voorzitter of de oudste meester zich tot de leden en vraagt tot driemaal toe of niemand bezwaar aantekent tegen de bevordering van de kandidaat tot provoost of meester. Als er geen tegenkantingen zijn overhandigt de voorzitter het diploma van de graad aan de nieuwe provoost of meester.

De stage is zeer zwaar en van lange duur want in een feestprogramma zoals dat van 1860 zijn er meerdere provoosten die de waardigheid van meester maar verkrijgen na een stage van veertien (!) jaar in de tweede graad.

Een familie die aan de nobele danskunst meerdere generaties adepten leverde is deze van P. L. Van Acker, voorzitter van de zware Gentenaars. Deze bijzonderheid werd ons bekend door het feestprogramma dat deze familie de 4e maart 1861 in de zaal Parnassus op de Houtlei aankondigde. Wij lezen: “Mijnheer Van Acker heeft de eer het geëerd publiek bekend te maken dat hij

met geheel zijne familie deze vertooning zal composeren, als volgt:

1° Pieter Livinus Van Acker.

2°Livina Van Acker, met haren echtgenoot Louis Wulsaert.

3° Rosalia Van Acker, met haren echtgenoot Charles Schoonejans.

4°juffrouw Pauline Van Acker met Julien Schoonejans, de eerste 10 jaren en de tweede 3 jaren en 6 maanden.

In het programma van de grote danswedstrijd die plaatsgreep op 19 februari 1854, betittelde Van acker zichzelf bijzonder nederig al “den strafsten dansmeester van Gent”... Voor dezen onzer lezers die de lochte en de zware Gentenaars aan ‘t werk willen zien (we schrijven 1894 n.v.d.r.), raden wij aan zich de volgende kermis naar de Oude Beestenmarkt te begeven. Daar gaan ze onze Gentse dansers de moeilijkste en meest gevarieerde danspassen zien uitvoeren met een gemak en een lichtheid die Vestris en Auriol hun zeker zouden benijd hebben.Signaleren wij u, om te eindigen, twee brochures die te Gent verschenen, de ene in 1815 onder de titel “Proef op den dans”, de andere die de dansen aanviel, was een antwoord op de eerste brochure, die daarentegen de apologie van de dans beschreef. Een andere brochure met veel esprit geschreven was getiteld “Iets over den dans” verscheen in 1827 te Gent bij drukker J.-N. Houdin.

Fierlefijn en de "Lochte Gentenaars"

Minder pracht en praal, veel volkser plezier, viel er in de 19e eeuw te beleven op het jaarlijks dansfestijn van de "Lochte Genteneers". In feite stof voor folkloristen maar in Fierlefijn, het verhaal over een man van twaalf stielen en dertien ongelukken, evoceert Grégoire Leroy (°Gent 1862 - ✝Elsene 1941) prachtig de sfeer van het dansfeest. jan Fierlefijn die in zijn vorige stiel (weer eens) mislukte, trekt met zijn aangenomen zoon Franske naar de Oude Beestenmarkt :

Franske houdt niet op van lachen als hij de jongens op den met bruine zeep bestreken mast ziet klilmmen en er plotseling afslibberen. Wit en zwart, kuipke steken zijn ook plezierig; maar wat hem doet schateren dat de tranen uit zijn oogen rollen is de dans van de "Lochte Gentenaars". Dat is ook eenig op de wereld!

Langs de Schelde, onder de boomen van den Ouden Beestenmarkt" heeft men een tooneel opgericht. Drie muzikanten zitten er naast, op een lager en kleiner verhoog : eenige planken op tonnen. Op de maat van hun ouderwetse deuntjes dansen de "Lochte Gentenaars". Ze zijn gecostumeerd; velen dragen een jas en een korte broek van bruin fluweel, witte kousen door een strik boven de kuit opgehouden en een slappen hoed met een pluim versierd; zoiets tusschen de Italiaansche en de Tyroolsche kleederdracht in. Eén onder hen, die zich als danseres verkleed heeft, lijkt op een juffertje met zijn zachte oogen en zijn fijn gelaat. Ook zijn er heeren onder 't publiek die er een galant oogje naar knijpen. Wijven en meisjes zijn er bijna jaloersch op.

En de "Lochte Gentenaars" dansen. Zij zijn mager en vlug gelijk apen; hun beenen lijken klapperende riemen, wanneer zij springen en slingeren, twee, driemaal het linker voor, het rechter na, het rechter voor,  het linker na, eer ze weêrom den houten vloer raken.

Het lukt de vlugsten een "dubbelen drieslag" te slaan; zoo wordt dat kunstje genoemd.

En dit alles wordt uitgevoerd zonder lachen, met den ernst van een priester voor het altaar. de leden van de jury, deftig en gewichtig gelijk deurwaarders, teekenen de fouten aan.

Maar Franske lacht : hij vindt het te drollig die mannen daar te zien spartelen. Jan met ander oogen, bewondert het schouwspel, 't is hem hooge ernst. Hij is weer weg met zijn gedachten. Voor hem zijn de "Lochte Gentenaars" echte kunstenaars, mannen buiten het gemeen; hij hoort hoe de omstaanders hun naam met eerbied fluisteren. Daarbij weet hij heel goed dat men geen "Lochte Gentenaar" wordt gelijk men een ambacht leert. De Vereeniging der "Lochte Gentenaars" staat alleen open voor uitgelezen kerels; 't is gelijk een loge van vrijmetselaars. Wint men den prijs, dan is men voor een jaar lang beroemd en wordt men wijd en zijd met de vinger aangewezen, door alle aanhangers van de "Lochte Gentenaars".

Ach, kon hij 't ook maar ! Gemakkelijk is't niet ! Nochtans...

Weer heeft zijn hoogmoed Jan te pakken.

Uren lang stonden Jan en Franske naar de "Lochte Gentenaars" te kijken. 't Was de laatste dag van de kermis en de gewoonte getrouw, zouden de "Lochte Gentenaars" de kermis begraven.

Dat was een ander schouwspel. Vier mannen tot aan de tenen in een wit laken gehuld en met een pinnemuts over het hoofd, droegen 't lijk van de kermis - een man met een lijkdoek bedekt . - Al de andere "Lochte Gentenaars" volgden; ze dansten langzaam op de muziek, op een eigenaardige wijze. De stoet draaide rond het tooneel en rond de Beestenmarkt, zonderling, komiek en triestig tezamen.

Jan lachte om te barsten bij 't koddig spektakel; Franske integendeel, fijngevoeliger, vond het treurig, gelijk een ontgoocheling. Ja, de kermis was uit, de kermis was dood; 't alledaagsche leven ging herbeginnen, 't leven van werken en lijden; wat gelukkig en plezierig is en duurt niet lang. De "Lochte Gentenaars" hadden een jaar lang geslaafd om van enkele stonden glorie te genieten... juist gelijk hijzelf, Franske, maanden lang wroette en ernstig leefde om een prijs te behalen.

(Uit Fierlefijn, Antwerpen, Buschmann, 1934, p.206 - 210)

Iets over de componist Louis Braekman

Het muziekblad vermeldt 'Opus 101'. Louis Braekman had dus zeker al zijn sporen in de muziek verdiend. Maar wie was die man?

Dat trachten wij voor u uit te zoeken in het archief van het Muziekconcervatorium te Gent !

Wij houden u op de hoogte.

Antwoord: Beste mijnheer Levis,

Staat in de partituur ook een publicatiedatum?

Tot mijn spijt vind ik na een evenwel àl te korte zoektocht in onze Conservatoriumbibliotheek vooralsnog niets terug over Louis Braekman.

Zou er een verband zijn met germanist en volkskundige Willy Louis Braekman (1931-2006), waarover een artikel verscheen https://www.andreasboel.be/normal/index.php/bibliografie/1091-in-memoriam-willy-braekman

in het tijdschrift "Volkskunde" ? Mogelijks kan de redactie hiervan u op het goede spoor brengen: http://www.volkskunde.be/?page_id=32.

U kan de vraag ook voorleggen aan het Stadsarchief van Gent, de Zwarte Doos: https://stad.gent/cultuur-sport-vrije-tijd/cultuur/erfgoed/de-zwarte-doos

of aan de dienst bevolking van de Stad Gent, of van de geboortestad van W.L.Braekman.

Jammer genoeg ontbreekt het me heden aan medewerkers, zodat ik uw vraag niet verder kan uitdiepen.

Vriendelijke groeten

Dr. Roos Van Driessche

wetenschappelijk bibliothecaris

Conservatorium Gent (BGc)

University College Gent

Geraard de Duivelstraat 5

B - 9000 Gent - België

Tel.       : 00-32-9-243.36.71

E-mail  : Roos.Vandriessche@hogent.be

Schoolofartsgent.be; http://bib.hogent.be

www.cageweb.be

 

  Jellen en Mietje

Gentsch volksverhael door Karel Bouckaert (geschreven 1811)

1. -Verwachte gy nog iemand?...’T es da’k de café van over een half uerke rieke, en dat hy nie en zal verbeteren mé daer te blyven staen, es ook waer.
   

1. -Zou’k wel, antwoordde moeitje, en nu werd den zoo lang verwachten café met zeker decorum, waeraen moeder Anne-Mie niet gewend was, opgediend in eene koperen kan met dry kraentjens
   

1. -G’ hèt complemente gemaekt, Baerbara !
   

1. -T’en es toens nog moar gelyk het zyn moet, moeder Anne-Mie...
   

1. -Het es toch eene aerdige zaeke, hernam deze laetste, ziende deze twee kraentjens tegelyk loopen, ‘k en kan mynen café nie’ missen : ik loope gelyk verloren, âs ik  hem geen twee keeren daegs en drynke.
   

1. -Ik wel, zei tante, ik kan alles doen en laetenen daer passeert al menige weke, âs er niemand en komt, da ‘k op geenen café en peynze, al es’t da ‘k hem zelve verkoope.
   

1. -Hoe es’t meugelyk, gebuervrouw ! Da’k nen dag zonder mynen café moest zyn, ik verging van d’hoofdpyne en van de stekingen aen myn maege.
   

1. -Al grillen in myn land, al grillen, wa deên de menschen in den auwen tyd ? ...’K en my laeten gezeggen da-ze noch thé noch café dronken, en da-ze gezonder waeren âs tegenwoordig. Ik ete kik’smorgens’nen boterham me’ ne kauwen waerm appel(1) van daegs te veuren; âs ik dust hé, dan drynk ik een teuge waeter, en ‘k en hêk ik, van myn leven, God zy gedankt in der eeuwigheid! Noch hoofdpyne noch maegpyne gevoeld.
   

1. -En als ge ziek zyt ?
   

1. -Dan drink ik théblommekes (âs g’het weten wilt) die ik in den zomer, al g’heel vroeg zelve gae plukken, wa calisse-waeter(2), wa scheeuwey(3) of azoo wa van ‘t een en ‘t ander, en ik bevind er my g’heel wel meê...
   

1. -Azoo es’t gemakkelyk ryke worden.
   

1. -Oh ! Oh ! ’t es eer gepasseerd of gewonnen: twee half oncen café daegs, es een schoone rente op een jaer(4), en terweelent da me aen de café-tafel zit, en wordt en nie’ gebreyd, noch genaeyd, maer wel gecommeerd. Ik wil daer deure zeggen Anne-Mie, dat er aen de café-tafel menich mensch van zyne pluymen laet : de beste vrienden zelve en gaen daer nie’ vry.
   

1. -Nu, elk es meester, ik doe der ‘t myne veuren af; daerveuren werke’ me wy. Al da ge spaert uit den mond, es veur de katte of veur den hond, en eens weelde, by my, en es nie altyd aermoê. Zou een aerme vrauwe, die van den morgend tot den avond heur vente(5) moet oppassen, moeten gebrek lyên en krebbyten(6), terweelent het zwyn van heuren man alles in tsgenuyver en bier verzuypt....
   

1. -Als twee peerden gelyk trekken, dan gaet de waegen gauwe voorts, en vliegt ook ligt omverre. Mynen tweeden man, God wilt zyn ziele ! Was klokluyer van zyn ambacht, daer een stuyverke meê te winnen was; ik hae een winkelken van café, kleyn-bier(7), kloefers, sulferpriemen, spellen, rykoorden, hinnekens(8),  bessems, zand, werk(9), en suykerspekken; en haed hy willen oppassen, wy waerende rykste menschen uyt de gebuerte geworden;het wilde g’er al zyn, want al es’t da’k het zelve zegge, daer en es niemand die de suyker-spekken zoo goed kan maeken âs ekik : ‘k hê da geleerd van een hollands waefelwyf, en van ‘t ander eynde van de stad kwaemen-ze geloopennaer mynen winkel om suykerspekken; maer wat hielp het ?Hij haed het gebrek van het meestendeel der klokkenluyers : alles moest deur de kele, en dikwils nog een groot deel van myn winste daer by, want hy bestool myvan achter en van veuren âs hy maeren kost; en wa wilde gy daer aen doen ?daer me meê ingescheept es, moe-me meê vaeren : dat es my zeggen, en schende gy uywen neuze, ge schende uy aenzichte... Als hy bedronken was, en hy was ‘t bijkans altyd, was hy uytnemende lastig, en wilde op alles wat hy zey, gelyk hên; zoo da’kten langen laesten , en om alle krakeel te vluchten, jae zey op al wat dat hy vertelde, en dat kost nog niet helpen. Eens dat hy, naer geweunte, bezig was met dwarsdryven, en da’k al wederom op alles jae antwoordde : met uwen vervloekte jae, riep hy in colère, ik geloove da’k uy vroeg, wil ik my gaen verhangen, da g’ook jae zoud zeggen ? Och Jae ik, Melchior, as’t uy âzoo belieft, zey ik zonder opletten en in myn onnoozelheyd, maer ‘k hè ook geweten waer veure...”
   

Hier toonde de goede sloor de plaetse alwaer haere twee voorste tanden hadden gestaen, die zy door een ongelukkigen slag was kwyt geraekt, en, schende gy uywen neuze, ge schendt uyw aengezichte. Voegde zy nu voor de tweede maal daerbij (...)

NOTEN

(1) appel die in de oven tot moes ogewarmd en terug afgekoeld is.

(2) aftreksel van zoethout > Fr. bois de réglisse

(3) wei van gestremde melk of karnemelk

(4) in den beginne was koffie met suiker onbekend. Nu verkocht hij goed.

(5) > Fr. Vente, verkochte waren

(6) a) zich iets ontzeggen b) zitten knorren

(7) bier van lage kwaliteit, dit in tegenstelling met groot bier

(8) busseltje brandhout

9. (9)dichtgeweven fijne stof
   

Het verhaal werd voor het eerst uitgegeven in de Dobbele Schapers Almanak in 1816.

Zoals u weet werd onlangs een Vlaamse canon van de Nederlandse literatuur gepresenteerd in 50 (+1) titels.

Uitgerekend de Nederlandse Rietje van Vliet blogt op de site van de Stichting Jacob Campo Weyerman over de afwezigheid van een grote Vlaamse auteur uit de 18de eeuw in die canon. Ze stelt voor de Gentenaar Karel Broeckaert in die canon op te nemen, de schrijver van de eerste Vlaamse roman Jellen en Mietje,  en auteur van het kritisch-satirische blad  De Syssepanne ofte den Estaminé der Ouderlingen (1795-1798). Jellen en Mietje  verscheen in alamanakafleveringen in 1815-1816, met dialogen in Gents dialect; de roman werd in 1858 door Hippoliet van Peene bewerkt tot een Gents toneelspel met zang!

 

Lees het blogbericht van Rietje van Vliet:

http://www.weyerman.nl/10639/18e-eeuws-gat-in-vlaamse-literaire-canon/

Lees het lemma over Karel Broeckaert op Literair Gent:

http://www.literairgent.be/lexicon/auteurs/broeckaert-karel/?markeer=broeckaert

Lees Jellen en Mietje op dbnl:

http://www.dbnl.org/tekst/broe009jell03_01/ :

Uit: Onder de Wekkeringe- Een resem brokskens Gentsch leven

voor ‘t Volk bijeengegaard door Lodewijk De Vriese, Gent, 1925

ÊWE GEWEUNTEN ZIJN KWAED OM LAETEN

(...) Duksken, anders beleefd en vriendelijk, zondigde nog al dikwijls tegen de wetten van de welgemanierdheid, en meer dan eens deed hij Ulalie - zoo heette zijn teedere wederhelft - rood worden van schaamte.

Van den eenen kant was zij zeer in haar schik toen zij vernam dat Duksken alzoo een vet baantje ging bekleeden op dat groot concert waar heel Gent al weken en weken van sprak. Maar van den anderen kant was zij fel verlegen. Immers, zij kende haar manneken en zij dacht alzoo in haar eigen : Al den eeldom, al ‘t gruut volk gaet er dien dag naer toe strûumen, en Duksken gae ze moeten te woord staen. Pourvu dat hij zijn tonge meester blijft, of anders zillen we in affronten vallen.

Zij nam Duksken eens goed onder handen, zij spelde hem de lesse.

- “I tonge nie verbij klappen”, zoo sprak zij; “vriendelijk zijn, minzaam, gedienstig, maar... Ge weet wâ ‘k wil zeggen. Eerst en vooral î op î respect hêwen. Komt er nen heere of ‘n madam binne ge zegt :“Wel gekome Menheere of Madame”. Vraegen z’ î ‘t een of ‘t ander : “Aestublieft, Menheere of Madame”. ”Mee plezier, Menheere of Madame”. Stoppen z’ u iets in î handen - drinkgeld komt altijd zoete binnen - niet laeten van te zeggen : “Merci, menheere of Madame”.  In azuu veur iederien, grûut of klein,veel of weinig, en ge zûlt eere haelen van î werk.

Duksken zwoer bij hoog en bij laag dat Ulalie op haar twee ooren mocht slapen, hij zou haar geen schande aan doen.

Op den dag van het concert was Duksken - een klein mager ventje - al vroeg in groote tenue. Zijn trouwjasken eerst ferm uitgeklopt ging hem nog als geschilderd. Zijn leerskens blonken als spiegels en zijn half hemdeken met gladgestreken, witte borst, stond stijf als een berd.  Ulalie had hem bovendien ‘nen witten cravat aangedaan : “dat is chic, verzekerde zij.”

Duksken had zich maten scheren bij een coiffeurken uit de Bennesteeg; zijn knevel was volgestreken met kosmetiek, de punten stonden keersrecht als stokskens, hij zag er uit als nen gepensionneerden onderofficier op zijn beste. Fier als een pauw en het herte vooruit trok Duksken er van onder, nadat Ulalie hem nog wel vijf, zesmaal had voorgelezen en voorgeleerd: “Beleefd zijn, welgemanierd zijn. Geen kooldraegersmanieren.”

Het was een echte stroom van volk in den Casino. “Tout Gand” was daar. De vestiaires werden letterlijk overrompeld en de mannen met den dienst gelast - waaronder Duksken en de knape - hadden geen handen genoeg om iedereen te bedienen en te ontlasten. Maar Duksken trok zich goed uit de slag; het liep alles op wielkens. Hij controleerde de kaarten met een beleefd: ”aes ‘t u belieft, Menheere of Madame”, hij nam mantels, jassen, wandelstokken af met minzaam : “ ‘t Es in goê handen, Menheere of Madame” en hij toonde den weg van den entrée naar de groote zaal met een vriendelijk : “Daer zîllen z’î een goêi plaetse geven, Menheere of Madame”. En toen hij drinkgeld kreeg het regende drinkgeld - hier ‘nen kluit, daar een kwaartje en soms ook wel een half manneken, zei hij glimlachend : “Duizend keeren dank, Menheere of Madame”. Zijn giletzaksken zat al zoo vol als een ei.

Duksken was content van zijn eigen. Hij herkende zich zelf niet meer. Hij wenschte dat Ulalie hem zag; zij zou niet weing hooveerdig zijn. Hij stond daar nu al een geslagen uur en nog geen enkelen keer had hij zich missproken. Mirakel !

Al-met-eens hoorde hij het geruisch van zijden kleren en kwam een fijnen reuk zijne neusgaten streelen. Hij keek op en eene deftige dame met eene jonge juffer naast zich stonden voor hem. Duksken werd als van de hand Gods geslagen. Hij herkende de beide dames dadelijk. ‘t Was de baronesse de Sazeghem met haar jongste dochter. Zij woonden in de Volderstraat in een prachtig huis met koetspoort. Zij hield knechten en meiden, peerd en voiture, en Ulalie ging er soms, in geval van nood binnendienst doen. Duksken, geheel verbauwereerd, gaf zulken diepen salut voor de beide dames dat zijn half hemdeken er van kraakte. Hij hakkelde :

- “Wel gekomen mevrêwe, wel gekomen eefvrêwe”.

De baronesse van Sazeghem lachte goedhartig en zei:

- “Dank u vriend, wilde zuu goe zijn ons te ontlasten van ons regenmantels en onze papapluis ?” (Het was beginnen mijzelen.)

- “Mee plezier, Mevrêwe, ten îwen dienste, Mevrêwe.”

Ze gingen met hem mee en die fijnen, welriekenden geur - dat moest de juffrouw zijn - volgde mede. Duksken snuffelde hem gulzig op. Hij was er gansch door bedwelmd. Dat rook nog wat beter dan de gemeene parfumerie van ‘t coiffeurken uit de Bennestege, en wat fijner dan de poezemienekes, dien in dien tijd in ‘t Posthoornstraatje woonden, en wien Duksken in ‘t voorbijgaan soms een oogsken trok. Had Ulalie dat moeten weten !

Onderwege praatte de baronesse familiair voort. Zij sprak met Duksken als met haars gelijken : over ‘t concert, over de schoone zaal, over de beroemde zangeres, enz., en Duksken, al meer en meer van zijn stuk, vond geen andere woorden dan : “Ja Mevrêwe; zeker, Mevrêwe; en waer zijn, Mevrêwe.”

Als de kwestie van de vestiaire nu in orde was, en Duksken alles goed verborgen had, ging de barones in haren porte-monnaie en stak Duksken ‘nen dobbelen frank in zijn hand. En dan vervolgde zij :

- “Wilde zuu goed zijn, mijnen vriend, ons de naesten weg te wijzen veur de zaele.”

- “Mee plezier, Mevrêwe.”

Duksken ging vooruit. Hij was heel en al van zijnen kaba. Die vriendelijkheid van de baronesse, dien hemelschen geur die hem bedwelmde, en bovendien dien schûunen, blinkenden dobbelen frank, die in zijn vestzaksken lag te kriebelen en te bijten, ‘t was te veel in eenen keer. Hij had zijn zinnen verloren. Hij wist niet meer waar hij ging of stond. ‘t Draaide al voor zijn oogen, ook als de baronesse hem altijd minzaam vroeg:

- “We komen alzuu op ‘t laatste knipken. Er is zeker al veel volk binnen ?” stond Duksken zoodanig beteuterd, dat hij eerst geen antwoord vond. Doch toen de baronesse er bij voegde :

- “De beste plaatsen zijn zeker al  genomen ?” hervond Duksken de sprake. ‘t Was nu of nooit de gelegenheid om beleefd te zijn, en aan die edele baronesse zijne welgemanierdheid te toonen, doch alles was vergeten. Hij was zijn bolle kwijt. En in plaats van te zeggen :

- “‘k Vraage wel excuse, Mevrêwe... Pardon Mevrêwe”, kwam het al met eenen keer brutaal ga-weg uit zijnen mond als een donderslag:

- “Kust gij mijn kluuten, Mevrêwe, de zaele ‘n es nog nie half vol.”

Tableau !!!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ewe geweunten zijn kwaed om laeten ! Zegt men in ‘t Gentsch, en in ‘t Fransch : Chassez le naturel il revient en galop.

Spreekwoorden zeggen altijd de waarheid. Duksken moest het eilaas ondervinden, tot zijn groote schâ en schande.

Het voormalige Casino op de Coupure Rechts, waar het verhaal zich afspeelt.

(Heliotype De Graeve - Gand)

Eenen Gentsche Liefdesroman

Uit: Gentsche Spreekwoorden en Spreekwijzen

door Lodewijk De Vrieze - 1891

Ja, dienen tsappen die was e jij zudanig betsipt van da Tsanneke, datte jij, heuge tege meuge, wildege trèwen.

Tsenavends ging te jij alkaaksch een luchtje scheppen, maar hij dretstege langs de strate om heur tege te komen en zuuaan dasse zij van verre kwam aangedrenteld, kreeg te jij een antrasie aan zijn herte, en stond e jij daar geel verpletst en verbêwereerd, mee zijn goedseugdige muile.

‘t Was e jij al suiker en zeem; hij hietig' heur : mijn suikerlotse, mijn tsoeleke, mijnen tsoep, mijn kodderiettje, mijn scheetse.

En ezu gingen ze zij al fliekflakkende voort - ‘t herte van ne mensch en es e jij geenen oliekoeke, en ze waren zij daar precies nie gekomen om vliegen te vangen, - daar wierde jij daar ook al een beetse gesmoefeld en gesneukeld, en as te jij ten tienen naar huis schaverdijndege, die was ‘t schaap gîelegans verpampeld en verdestleweerd.

Heur vadere, - en dikke bafte, maar nog klibber veur zijn êwde, - die kreeg het ‘t eest in de mot.

- Wacht een letseke, zei te jij, ‘k zal e kik heur wel afleeren van achter diene faeldevêwer te kletsen. En as ze zij nie achter en blijft : kletsen op heur fittemoes !

Tsanderdaags die ging ‘t spel op den wagen :

- Wa ligde gij daar te kontvleujen en te kallewijen, tsenavonds achter tsenpieterskirke, zei te jij, - en hij bezag Tsanneke de kalk uit heur oogen, - mee die leire, die luispokke, die plodde, die poelde, diene rabie, diene roan, diene schoeferjas, da zwalpei...

- Al noten mee gaatjes ! Maar ezu gaat de vlieger nie op. Mijn uugen en stoan op mijn gat niet, en ‘k zie kik wa dak zie... Dat die riffe nog omtrent ons deure komt, en ‘k pak hem bij zijnen schabbernak en”k smijt hem mee gîel zijnen hannekesnest, gîel zijne hitseklits dweirs deur de blaffetuere. Wie ligde gilder hier te foetemalheure ?... Zie ze daar ni ne keer stoan, zij te jij azoo, gelijk een seuze, die geen dreie en kan tellen...

De moedere, een êwe kwikkelkonte, sloeg ter ni ook heuren slabaris in :

- Ge zijt een êwers verdriet, die zei ze zij azoo, en slonse, en vodde, en zwelte... Maar, in I verderf loopen mee een schoelde, die al zijn cens verkieskast en vertoereloert, dat en zal e jij nie swissen, en ge zilt er afblijven, of ‘k zal hilder en lempe draaien. En ze paktege naar de kottereire. Tsanneke die zag e jij wel, dat ‘t hier geen lach-maarterije en was, en ze wierd appelblèwzeegroen van verbêwereerdheid. Maar zij sprak geen gebenedeid woord, want mee moeskes te maken en viel ter nie te mazen. Maar ze zei azoo in heur eigen : ge moogt riesrazen al da ge wilt, en mij tritten en mij tjudassen, da en taakt mij allemaal nie, ‘k en zal e kik toch nie soebatten... En beelen, nog liever dood vallen... Mee drij maanden benne kik mijzelfs, en ge zilt tons geen missant van mij nie meer hen.

En zonder boe of ba te zeggen, trok ze zij al hankende-petsankende naar heuren vleubak, waar dasse zij geel de nacht van heuren tsappen mee zijn kluuspuurte, van vrijen en van kissen, van kadullen en van tjakeleuren, en van veel andere goeie dingen, te lange om te vertellen...

_______

Zes maanden naardien die trewdege tsanneken mee heuren tsappen; de vrede mee vadere en moedere die was geteekend. Da was opgekomen gelijk de groote kakke : op nen ik en ne gij. ‘t Was kiste !

Daar was e jij tsnoens ne smeir in de Plezante Genteneire, in d’ Apostelhuizen, tendent d’ Arlekijnstrate(1), en daarachter trok geel de bruiloft, al zingende, in nen omnibus, op ne kaffee bij de masseur van tsanneke heur vadere, in de Kiddereditstrate(2), en daarachter reejen ze, altijd al zingende, tot bij tsappen zijn peetje, die in de Scandalisé(3) weundege; maar,onder de weg, op den Begijnengracht, die wierd tsanneke alzoo al mee ne keer aardig : iets da over heur herte passeerdege.

En heuren Monfreere die stak zijnen kop door de venstere en hij riep :

- Koetsier, doet de portière open, de bruid moe spîwe ! En de moeder van den tsappen, een goê mensch, die geen migge kwaad en kost doen, die klaagdege :  - ‘t Es van die vette sijsse.

Maar den tsappe zelve, die ‘t er ‘t fijn woord van kendege, die trok ne keer aan zijnen porto-stinko(4), en hij zei binnesmonds : ‘t Zal e jij goe zijn !

Noten

1. (1)Charles-Quintstraat, Keizer Karelstraat
   

2. (2)Korte Ridderstraat
   

3. (3)Champs Ekysées, Elyzese Velden
   

4. (4) Goedkope sigaar

KINDERJOAREN / PRUIMKE

Uit: ‘Birke mee zijn Carnachierke’ alias Hubert Van Lysebetten,

een van de gebundelde cursiefkes veur Radio Roeland. 2001.

Hubert kreeg  in 2001 een Handsje veur zijn schrijfsels.

‘k Herinnere ‘t mij als was’t gistere. We woare kleine kinders, mijn nichtse en ikke. De tijde damme broave spellekes speeldegen, gelijk mama en papa, schoolke, dokteurke, wenkelke, enz... Een kind es nie altijd content mee dier speelgoed van Kloas, moar es mier aangetrokke deur iets simpels. Oas ze mee schoolke speeldege was ter uuk een postuurke bij, die op de schèwe stond van Tante Marie, ‘t was ons kientse.

Een simpel postuurke, een buste zonder biene, in zittende hèwinge gelijk een Boudha beeldeke. W’ hoame ze de noame gegeve van Pruimke. Woarom ? Wel ze zat mee heur vingerke aan heur pruimemondse, een klein soamegetrokke mondse. Heur gezichtse was bliek, mee twie ronde ruuje geblankette koakskes. Z’ hoa zwart blinkend kort hoar mee een middestreepke. Heur blèw kliedske was uitgedecolteerd op heur bijna platte bustses. ‘t Was ons lievelingsspeelgoed. Pruimke was altijd aanwezig oast er broave gespeeld wierd. 'k Weet neu nie hoe da’t gekomen was, moar ‘k hoa Pruimke loate valle, en pardaf, heur huufdeken was ter af... Mee een beteuterd gezichtse wierd alles opgebiecht bij nonkel Frans, nen muggeleire die van alles verstand hoa. Hij beloofdeg’ ons dat hij da zoe reparere. En effectief, tsanderdoags was Pruimken heur huufd gelijmd, iemand die’t nie wist koste’t nie zien. We woare gelukkig, mijn nichtsen en ikke. Pruimke koste were meespele.

Stillekes aan was Pruimken uit ons gedachte gegoan. We groeiden op, we wierde gruter, de jongelingsjoare, den troep, vrijen, trèwe en natuurlijk èwer worde. Van Pruimke wiste me wij niets nie mier af. Tot op ne zekeren dag, ongeveer een moand gelede, bij ‘t bezoek aan een antiekbeuze, mijn aandacht getrokke wierd : in een gloaze kasse stond er een postuurke. Ik ginge dichter kijke, mee mijne neuze hoast op ‘t glas. Hoe was’t meugelijk, Pruimke in een expoziese ! ‘k Keke en ‘k bleve kijken en bewondere. Ne gule cinema speeldeg’ er in mij huufd. ‘k Stonde mee de troanen in mijn uge. Woar was den tijd, een dielke van mijn kinderleve ?

De verkuper, die’t gezien hoa en mijn interesse begreep, kwam bij mij stoan. Hij sprak mij oan. : “Mijnhier, weet uuk wa da schuun’ es ?!” ‘k Kniktege “‘t Es een echt spekstiene Jugendstil beeldse. ‘t Dateert uit de joare 1908. ‘t Es een uniek beeldje.” ‘k Kniktege were.”’t Es te kuup, ik loat het veur 32.000 fr.” Ik keek verdrietig op. Veel geld wist ik hem te zegge. “Ik kan’t u loate veur 30.000 fr. Moar niets minder.” Ik wist hem te zegge da ‘t huufdeke geplakt was, wat dat hij zelve nie wist. Hij keek verwonderd en voegde er aan toe da kik wel nen expert  zoe zijn. Ik bedankteg’ hem veur zijnen uitleg over ‘t spekstiene Jugendsil beeldje en stapte vuurt. ‘k Ben nog twie kiere weregekierd. Ik hoa der tzelfs van gedruumd.

Bij mijn derde bezoek was Pruimke verdwenen, ‘t was verkocht aan ne liefhebber van art nouveau, collectioneur van spekstien. Wij, kleine kinders, mijn nonkel en mijn tante kenden de weerde nie van de kunst. ‘t Was nieuw en onbemind, ze zage liever antiek, moar nu es Pruimke uuk antiek geworde. ‘k Hoa spijt da’k Pruimke nie kost kupe, moar ‘k ben der zeker van da ze nu zal stoan pruime in een gloaze kasse. De vrienden zullen heur kome bewondere, die vrienden die niets afwete van Pruimkes geschiedenisse moar wel zulle verneme da ze véél geld gekost hee en da, surtoe, der gien kleine kinders meuge mee spele.

(vervolg)

- Louizeke had heur hertje al lang aan Fonske gegeven. Nen brave jongen maar meneere vond hem beneede zijne stand. As Mossieu Leon, den arties peintre binnenkwam, mee zijne lange coiffure, zijn Fransche complimente en zijn verfduuze, werd Louiseke triestig. Moar hij had Meniere in huis weete pakke. Hij dee nie anders dan portrette moake van Meniere zelve, zijn zusters, zijn schuunzusters, zijne zwoager, etcetera. Ge weet dat Meniere preezedent es van de cercle artistiek 'Kunst en Arbeid'. Hij had Mossieu Leon ingeslikt, as hij er van sprak was't altijd : "Hij zal het verre brenge", oftewel : "Da kan nen tweede Rubens worde..." Moar Fonske hee diene Rubens leelijk op zijnen bult geleid.

- "Moar hoe es da toch gekome, Evarist ?"

1. -"Ge weet dat de gazeplaceur juust rechtover ons weunt, newoar ? As Meniere weg was, kost ge dikwijls Louiseke van uit de kelderkeuken mee heur fijn stemmeke huure roepen : Fonske, kunde nie ne keer oversteeke mee een tangske ?"... of 't een of 't ander. En Fonske was doar seffens.
   

- "Moar ik kan zwijge", zei Evarist. Op nen dag was Fonske weere overgestoke veur een kreweie moar hij was nog moar binne of Mossieu Leon was doar, mee twee tableaus, den iene een schuun portret van Meniere, en den tweede steldege een gèwe kalf veure, op ne pjeedestal, mee nen huup mee volk dat er rond stond, allemoal mee hulder oarmes noar omhuug.

"Le Veau d' Or", zei Mossieu Leon. "'tEs en geschiedenisse uit den bijbel. Magnifiek, niewoar ? Fonske, keunde gij die twee tableaus nie noar d' exposiesse van 'Kunst en Arbeid' droage. Ze moete  vandoage binne want 't es Zondag d' ouverture. Ik kan er zelve niet bij zijn, want 'k moe Zondag goan dineeren mee de minister en de generoal. Ge zoet eerst die koperen plakskes aan de kaders moete vastmoake. Er stoat op geschreeve wat dan de schilderijen verbeelden. G' hèt zeker wel kleine vijskens thuis. 'k Zal u veur de moeite betoale."

- "'t Es niets", zei Fonske, ge meugt op mij rekene. Binnen twee uure zijn de tableaus woar dan ze moete zijn."

De Zondagmorgend was't gruuten tralala in 'Kunst en Arbeid' , en Meniere Bijtebier trok noar d' exposiesse mee zijn kachelbuize op zijn huufd en zijn witte handschoenen. Hij ontvangdege de gouverneur en den burgemiester.

Tons ginge ze rond in d' exposiesse en ze kwame veur 't portret van Meniere.

- "Magnifiek", zei de gouverneur.

- "'t Zijde gij uitgesneeje", zei den burgemiester, en Meniere was zuu huuveerdig gelijk ne pêw. Moar almenekier begoste allemoal zuu doanig te lache, da hulder decoroaties tegen malkoar rammelden en de troanen kwamen in hulder uugen.

Mijnen boas verstond er niets van. Hij zettege zijnen bril op zijne neuze en keek uuk van dichtebij. Oast hij las wat dat er op dat koperen plakkoatse stond, "Het gouden Kalf", kreeg zijn gezicht alle koleure van den reegenbooge. Binst woare d' invitees al veur de twee schilderije van Mossieu Leon gekomen, en ze lachtege nog meer, want onder da gèwe kalf stond te leeze : "Portret van Mijnheer Bijtebier".

Mijnen broave Meniere was geschandaliseerd en hij kost er nie mee lache. D' heuverheede woare nog nie heel buiten, of hij kwam de zoale weere binnegeturmd, en in zijn eige zei hij altijd : "'k Zal hem wel vinde..."

1. -"Zoekte soms noar iets, Meniere Bijtebier ?", zei Fonske, die alles van uit een hoekske afgezien had, en juust op de goeie moment veur de pinne kwam.
   

- "Luup noar huis om nen toernavies."

- "Nen toernavies ?" zei Fonske, mee een onnuuzel gezicht, "'k hè zuust eene in mijne zak."

- "Wa chance", zei meniere. "O, wa bandiet, wa slechterik, wa voagebond... 't Es teegen u nie, Fonske."

Vijf minuten loater woaren de twee koperen plakskens van kader veranderd, en Meniere kost in zijn exposiesse rondluupe zonder te worden uitgelachen. Want er es nog schrikkelijk veel volk kome zien.

Tsanderdags, as Mossieu Leon kwam belle, kreeg hij zijn verfduuze mee zijn tube en heel den annekesnest noar zijne kop. Hij was gelijk van 't lam gods gesleege.

Louizeke stond te luistere in de kelderkeuke en aan den overkant van de stroate stond Fonske achter zijn steekkerre, en van tijd tot tijd trokken ze een uugske noar mallekoar.

- "'t Es nog goed, Pa, da Fonske doar juust was mee zijnen toernavies", zei Louizeke. En tons zei ze : "Mag ik hem binneroepe, hij zoe u geire iets vroage." En as Fonske doar mee zijn klakke in zijn hand veur Meniere stond, gaf ze hem een duwke mee heuren ellebooge en zei : "'k Goa noar de keuke want de melk zoe keunen overkoke."

Enfin, binne zes weke hangen z' in 't kasken.

- "Moar vertelle't nie vuurt" zei Evarist, en hij ging noar huis.

Uit : 'Almanak van Uilenspiegel' 1942 - Land- en Tuinbouw  - Mode -  Handwerk - Jaar en Paardemarkten - Humor voor Broer en Zus

Karnavalpret (1867)

Volgens Snoeck Ducaju vermoedelijk uitgegeven tusen 1938 en 1941

Hfdst. IX, p.49 - 53

De waardin uit de herberg : "DeKemel" zat op hare klanten te wachten op den valavond van den derden dag van Karnaval, "Slonsendag" geheeten. - Naast het kacheltje dat knetterend te branden stond, zat "Jan Pek" ongedurig op de zate van zijne stoel zuchtend te draaien en te keeren, tot wanneer hij door verveling insliep. De deur der herberg werd opengeduwd en een viertal vrouwen uit de buurt bestelden elk een "halveke 't senuiver" (genever). Ze gingen ferm aan 't afspreken om met eenige gebuurvrouwen den Dinsdag van Karnaval te vieren. - "Stance de Krulle" en "Liene de koeneuze" moesten eerst ulderen kleinen naar 't bed doen. - Volgens de berekening van "Treze de Muite" zouden ze mee een "companie" van twaalven zijn. - Stilaan werd den hoop groter en menig halveke of "'t surken bier" (half pintje) werd geledigd.

Twee der vrouwen gingen aan 't walsen en botsten tegen de leuning van de stoel waarop Jan zat te ronken. Jan schoot wakker, rekte al geeuwende, armen en beenen, en keek beteuterd op naar de luidruchtige wijven.

"Ei, Jan ! Verkleede gij u niet dan ?" vroeg "Zulma Wip" (ze had een wipneus). Jan zette een "dutskensmuile" en antwoordde dat zijn beurs plat was. - "Maar", roept "Lotte Sproete", zouden we Jan niet meenemen als onze Pierrot ? Overal waar we komen zullen wij zijn halveke betalen". - Als Jan, die op Kimpzaad zat (1) dat hoorde, kwamen de tranen hem bijna in de oogen; en wat hem 't meeste van al pakte, was de uitnodiging om aan den toog een halveke mee te drinken. - Het smaakte hem bijzonder. Hij smekte en riep : "'t Es juist een engelke die in mijn moendse pist !" - Jan gevoelde zich al met eens rijk als een koning. Twaalf wijven ! dat was de weelde van 'n sultan ! - Stance en Lenie kwamen na lang wachten eindelijk binnen. "Laat ons maar gaan, ze liggen er in". - En nu vooruit ! Elk ga hem verkleeden met 't geene dat hij heê !" riep "Stee van de Vodden". - Jan, ge gaat om ne Pierrot bij "Kromme Mathilde" (een poefwinkel) (2) veur mijn rekeninge",riep "Fiene den Beul" uit 't poortje van "Mietse Klaas" (de vrouw van een strooper die 's nachts de kikvorsen doodsloeg om de billekens ervan te verkoopen). - "En moe 'k geen "verkensblaeze"  hên ?" vroeg Jan. - "Hier zijn vijf cens, ga op den hoek van "'t Kerrestaatse" bij "Sidenie de Pokkemuile" daar hangen der schoone en groote". - Op 'nen wip was Jan buiten. De gebuurvrouwen verlieten "De Kemel" om hun kostuums te gaan aantrekken.

Dikke Cleeme kwam eene van de eerste terug in "De Kemel", verkleed als een jongen. Hare vent zei, toen hij haar zijn broek overhandigde : "Neem Cleeme, maar ziet dat ge der niets in doet, zulle !" - Als men dikke Cleeme zag gaan in dat jongenspak, scheen het of twee groote Hollandsche kaasbollen in haar broek staken, die heen en weer klutsten. -  Wanneer nu de "companie" compleet was, merkte Cleeme op, dat men met dertiene was, een judasgetal ! - "Allegên" riep "Treze de Muite" geen "siepersticie !" (3) - Daarop trok de bende al zingend uit "De Kemel" naar "Flora" een gekende danszaal in de Holstraat, die sedert jaren verdwenen is. - De wijven zongen van :

En wij zijn mee vier en 't zestig paar

Geen companie gelijk de mij-ij-ne ! (bis)

Gelijk ne jongen bok sprong Jan rond de lustige carnavalszotten, klopte met de varkensblaas duchtig op hun rug en achterste. - Wat een pret : Jan was onvermoeibaar. - Toen nu het gezelschap van Jan Pierrot, de Florazaal binnen stapte, krioelde het daar reeds van zotten, en gedurig hoorde nmen het deuntje :

Pierrot kom maar langs hier,

Wat vreugd ziet ge hier, enz.

Het duurde niet lang of de wijven van Jan Pierrot waren ferm aan 't flikkeren (4). - Jan stond aan de tooglade een potteke bier te drinken, toen er op zijnen schouder getikt werd; en wie hij daar zag was zijnen vriend "Leo den Bok". - "Eiwel, Jan, ge moet gij algelijk goeste hên van mee alzuu nen huup mee êwe wijven op schok te gaan; veur alzuu een jonkheid, merci !" -  "Zie, Leo, " zei Jan, "'k Goa der mij van ontmaken, als ge mij wilt helpen". - "Wa moet ik doen ?" vroeg den Bok. "Kijk", zei Jan "ge gaat u achter den eersten boom stellen op de "Kijter" (Kouter), daar komen wij af om naar "'t Horlogesleutelke" in de Vleeschhuissteeg te gaan;  zonder uit te kiezen geeft ge de eerste de beste een goeie "mokke" op "heur smoel", en ge loopt de Kijter over langs de Kijterdreef recht naar "Maentje" op de Vrijdagmarkt.  Ze zullen mij achter u zenden en we loopen en blijven loopen ! ... Begrepen, Leo ?"

Achter den eersten boom op de Kouter, had "Den Bok" post gevat en stond op den uitkijk. -  Hier en daar kregen lieden wiens gedrag te wenschen overliet het hunne mee; dadelijk zag men het volk samenschollen om die "sijsse" te horen geven, 't gebeurde meer dan eens dat er slagen vielen. De "companie" van Jan Pierrot kwam uit de zaal Flora en aan den uitgang werd er beslist naar "'t Horlogeleutelke" te gaan. - "Mag ik oog iets vragen ?" sprak Jan. - "Zeg op, Jan", zei "Treze de Muite", gij zijt onze Pierrot". - "Eiwel", begon Jan "vin-de gulder nie, dat het zoo vernederend is voor 'nen Man, voor gedurig voor hem te moeten laten betalen. Zoudt ge niet beter uitleggen om toe te laten, dat ik hulder gelag betaal ?" - "Jan heeft gelijk !" riep "Manse 't Scheetse" (een kaartenlegster), "We gaan hem elk 'nen "dobbelen frank" geven,daar zal hij nogal ver meekomen". - Zoo gezegd, zoo gedaan. Jan ontving van iedere vrouw twee frank. Daarop trokken de vrouwen al zingend naar den Kouter toe.

Aan de Zonnestraat gekomen, begon Jan zijn hart fel te kloppen; op eenige stappen van den boom ontwaarde hij den kop van Leo den Bok. - Jan smeet links en rechts met de varkensblaas op de vrouwen en aan den eersten boom gekomen ontving Dikke Cleeme een geweldige "smoelpeer". Algemeene verwarring. Cleeme riep : "Och Heere !" en terwijl men haar naar de zitbank leidde, sprong Jan tusschen den hoop vrouwen en vroeg of Cleeme tegen den boom gelopen had. - "Maar neen, neen," riep "Sosse la Prot", "dienen laber die ginder loopt, heeft haar die leelike "pieze" gegeven. -Jan vroeg aan "Treze de Muite" zijn blaas vast te houden. "Ik zet er mij achter en 'k breng hem hulder half dood weder !" Daarop begon Jan te loopen !... recht naar de "Café Chantant" van Maentje, waar hij soms aan de piano zijn kluchtliedekens zong. - Toen Jan aan 't loopen ging,zegden de wijven die hem achterna keken : "Als hij hem te pakken krijgt, beklaag ik hem. Jan kan goed loopen !" - "Wel mijn ongelukkig schaap, waar hebt gij dat verdient, alzoo een dik gezwollen kaak en blauw oog", zei "Roste Liza" en terwijl men daar Cleeme stond te troosten, kwam zij met haar opmerking nogmaals voor den dag : "Ziede wel, dat dertiene een judasgetal is ? En wat zal mijnen Dees zeggen; 'k Heb zoodanig verschoten dat het in mijnen buik sloeg en ..." - "'t Es toch nie waar, Cleeme, wa dadde daer zegt ?" vroeg "Stee van de Vodden". - "Toet, toet," zei Cleeme "de "antraese" (alteratie) heeft daarbij gewerkt". - "Enfin", viel "Treeze de Muite" in, "als het zoo; is gaan we naar huis, want 'k geloove dat Jan ons 'nen Pater aan 't schilderen is." - "Houdt dan compassie mee azuu 'nen jongen". - De twaalf vrouwen namen zeer terneergeslagen den weg in naar "De Kemel" waar nog meer over de gemeene aanslag gesproken werd, binst dat Cleeme in den spiegel haar gezwollen gezicht bekeek en almaar door klaagde : "Och, Heere ! Zie mij hier ne keer staan !"

Des anderendaags kwam men te weten dat Jan en "Leo den Bok", vrije Gentenaars waren geproklameerd. (5)Smoordronken vond de naschtwacht de twee stropdragers liggen voor de voeten van Jacob van Artevelde. Ze werden in de "Mammelokke" (6) gedraaid, waar ze hunnen roes konden uitslapen.

Als "Kromme Mathilde" haar Pierrot's kostuumke weere zag, was ze om dood te vallen van koleire !

Noten

1. (1)platzak zijn
   

2. (2)waar men op de pof/ de poef / de plak kan kopen, zonder onmiddellijk te betalen
   

3. (3)bijgeloof
   

4. (4)'ne flikker slaan : dansen
   

5. (5)ze werden opgesloten in de stadsgevangenis onder de Lakenhalle en het belfort
   

6. (6)Stadsgevangenis, genoemd naar het gelijknamige beeld boven de gevel.

Kommeere

Veurgeleze deur ons lid Bob Van Damme.

veur Radio Plus. (aangepaste schrijfwijze)

Gepubliceerd in Gentsche Mokken, 1993

Bij joach ! Ge ken gij zekers uuk van die mensche. Oas der wa kommeere thupe stoan om den îenen of den andere zijn portret te schildere, hedde gij da zekers al mîer of îene kîer g’huurd.

Ja, en ‘t es zuust, hein. Den îene mens en es den andere nie. En ‘t es nie allîene in ulder tote of in ulder postuur da ‘t verschil zit, zulle. Doar uuk natuurlijk. Ah, ja, g’ hèt lange en kurte dikke en dunne, blîeke en donkere, mee geweune voete en mee platvoete, mee spleetuge en mee lèkuge, g’ hèt manne mee lange en vrêwe mee dikke, moar g’ hèt uuk ‘t omgekierde: manne mee dikke en vrèwe mee lange biene...

‘k Zoe ezuu vuurt keune goan mee al mijn explicoases, moar aja, ‘k klappe nog in ‘t algemîen, nu, ‘k stelle der nog gîene noamen op en dà, dàdd’ es zuust ‘t giestigste. Allee, ge verstoa mij toch, hein ?! Oas g’ ezuu moar tegen uw linksche buurvrêwe zegt : “Der zijn mensche die ne gulen dikke neuzen hên”, wa plezier hedde doar nu an ? Zeg nu zelve ! Niemendalle ! Moar oas ge tegen uw linksche buurvrêwe keun zegge : “Zeg, Hortense, Julia van langst den andere kant van mijn deure, de dieë hee nogal ne kloef van ne neuze, ‘t es precies een harte mastelle.” Dat es toch guul wa plezanter, hein, vinde dat uuk nie ?

‘k Hè azuu vanzeleve îene gekend in mijn gebuurte: op iederîen wist ze wa. Elodie hoa X-bîene, Zorzette hoa een zijpgat, Manse hoa ne stinkenden hoasem, Kamilla hoa puiste, Alma hoa ossekniene en Zulma een pîrdemuile.

Allîene zij, zij en hoa niets. Ah, ‘t en es nie moelijk : niets van veure en niets van achter moar veural niets onder heur pruuke, want z’ hoa ne kletskop en van de vijve diet er ne geweune mens toch geweunlijk hee, goa z’ er zij moar drij-en-half, peize kik.

‘k Wille moar zegge, oas ne mens azuu begint mee op al die uiterlijkhede te lette, tons vinde natuurlijk bij iederîen toch wel iets dat jij hee, da nen andere mens nie en hee. Hedde mij vaste ? En zuulange of dadde mee diene vent, of mee da vrêwmens gien woordeken hêt g’ had, ziede nie wa dat jij of dasse zij te vele of te weinig hee. Es’t nie zuust ?

Moar ge keun ezuu uuk van die menschen hên, woar dat er van den buitekant nie velen aan te miszien es. Allee, op ‘t îeste zicht toch nie, moar bij de dieë zitte’t tons mîer van binne, in ulder karaktîrre. Doar est er tons een deformoasen aan en da ziede nie zuu sebiet.

‘t En es nu nie da’k wille kommeere, ‘k en zoe nie durve natuurlijk, moar ‘k hê azuu een vrêwe gekend, ge moet ne kîer urke...

Oas g’ er mee aan ‘t klappe gingt, wel, mijn schoap, wa zegge’k, mee aan ‘t klappe... Gij zij îen of twie woordekes en gòp, zij was vertrokke ! Ja, en de freins en hoanze bij heur nog nie uitgevonde, zulle. Allee, om kurt te zijn, oas ge die vrêwe tegekwamt en g’ hoat een kortierke of twieë, dreië, viere, tons woarde gezet gelijk ne pui op ne wegelink.

Gelijk of da’k al zeie, gij zei bijveurbeeld tegen heur : “ ‘k Ben mij gisteren in een rapte een poar schoene goan kupe” awel, binne ‘t kortier wiste gij van heur in deetaj dasse den dag doarveure in al de schoenwinkels van den Brabantdam, de Zonnestroate, De veldstroate, de Lange Munte en de Burgstroate geweest was. En, aja, dasse tons op ‘t einde van ‘t compleetse toch moar op de Zwijnoarsche Stîenwig een poar gevonden hoa, woar dasse tons mee al heur wîeren op heur voete toch redelijk goe zat, alhoewel dasse toch wel een beetse spandegen.

En wat dadde zekers tegen heur nie mocht doen, da was zegge dadde eu nie al te goed en voeldege. Wel mijn schoap, tons hoade zekers te vele gezeid. Zij, zij hoa weer huufpijne en heure lever hoa heur were perte gespeeld en doarbij hoa ze nog een beetse van ‘t speen en z’ hoa gistere zuu wrîe van de koliekskes g’had. Ah, ja, da was van da gejoagd te zijn van noar al die schoenwinkels te lupe en heure vent en hoa’t zuu wrîed aan zijn herte en hij hoa zijn asielliespeze verrokke en heur twie kleindochters die zate thuis mee de moazels en d’ andere mee een dikuure en heur meetse die hoa’t op heuren oasemme, allee, genoeg ziektes veur een guul hospetoal mee te vulle. En ge goat mij nie geluven, hein, moar bij al die ziektes kreegd er tons nog al de meedekamenten bij, diede moest neme, veur niets bijgenoemeerd.

Herkende da soort mensche ? Geef mij tons  moar liever ...een pîrdemuile

Den bedelaer

18 Nivose Jaer 6 / zondag 7 january 1798

Uit: "Borgers in den estamine"

Door Karel Broeckaert

                                                                                            Weygert noyt geen Aelmoesse

                                                                                                                      (Rousseau)

Eenen bedelaer zynen hoed uytstekende.

Den Bedelaer: Mynheere... in gods naeme... als 't u blieft?

Gysken: Allons, weg, weg, geen Scheuërs aen myn ooren.

Den Bedelaer: Waerachtig, Mynheer, aerm zyn es een konte(1), da'k van myn leven nên keer ryke wierd, 'k en wenschtege van myn leven nie meer aerm te worden

Deugdelyk Herte: Hy es kluchtig.

Den Bedelaer: Oh Mynheer aes't u blieft een kleyne aelmoesse om veur myn Vrouw en Kinderkens brood te koopen.

Gysken: God wilt uy helpen mynen vriend, m'en hên niet te geven.

Den Bedelaer: 'K hadde waerachtig liever een duyt Mijnheer, want Nen God helpt uy, keuneme van deure tot deure krygen... Men zegt van raepen "zy doen het gat gaepen" en me een veeste(2) zydeze kwyt, maer nen God helpt uy vult zoo weynig den Trip(3) dager geen gezonde veeste van laeten kunt.

Deugdelyk Herte: 'K geloof waerlyk dat den God helpt u, u zoo veel nut en voordeel toebrengt als aen ons den God loont u, waer gy alles mede betaeld.

Den Bedelaer: hê Mynheer !

Bitterman: Hoort, gy ziet'er my een vrolyk en openhertig Keerel uyt, indien gy my beloven wilt op al wat ik u vraegen zal, regtzinnig te antwoorden, gy krygt een goeden penning.

Den Bedelaer: Mynheer, da'k daer en tusschen eens mogt drinken, want zien en niet proeven is een droeve tentatie ?

Bitterman: Nu vraegd den Weerd een glas bier ik zal het betalen.

Den Bedelaer: God loont uy.

Bitterman: God loont alleen de werken die men uyt bermhertigheyd doet, en dees pinte bier schenk ik u uyt enkel kortwyl, zoo dat ik'er geen ander loon van verwachte als het genoegen dat uwe conversatie my geven kan, wanneer gy altyd openhertig spreken wilt.

Den Bedelaer: Mynheer, gy zult bevinden in al wat gy my vraegen zult, da'k nên mensch ben die regt veur de vuyst durf spreken.

Bitterman: Gy zyt nog jong en kloek, zegt my dan eens waerom dat gy niet liever een ambacht geleerd hebt, als te bedelen en alle veroodmoedingen(4) uyt te staen.

Den Bedelaer: 'T es dat gy uy inbeeld Mynheer, dat bedelen eene veroodmoeding is; ter contrarie(5), bedelen es een goed ambagt, en dat veel vermaek geeft; - gy zoed niet gelooven dat nên Bedelaer meer kan doen als nên Bankier?

Deugdelyk Herte: Dat waer moeylyk om begrypen; ten waer dat gy wilde zeggen, dat een Bedelaer op een dag meer luyzen kan winnen als een Bankier guinéën(6).

Den Bedelaer: 'T en es nog dat niet; 't es heel het contrarie(7); - nên Bedelaer kan op nên avond g'heel zyn kapitael verteeren en morgen weer even ryk zyn, en daertoe en es nen Bankier niet bekwaem.

Bitterman: Waerlyk dit geeft stoffe tot denken.

Den Bedelaer: 'Tes zoo.

Bitterman: Maer zegt my waerom gy geen ambagt leert?

Den Bedelaer: Een ambagt, just just, als gy dat zegt Mynheer dan ziek wel dage wynige kenisse van 't bedelen hed'; bedelen es wel honderd keeren beter aes werken, daer en hedde geen gedacht van.

Bitterman: Waerlyk als gy my zulks bekent ik zoude wel wenschen een denkbeeld te hebben van uwe manier van leven?

Den Bedelaer: Om dadde my nen goeën penning beloft, 'k zal 't uy precies zeggen gelyk oft 't d'opregte waerheyd es. - Onze maniere van leven es g'heel aerdig, dade en zoede niet peyzen. Alle daegen kermesse, en goeën friko(8), dat en mankeert'er  niet. - 'S morgens zie, m'en staen niet vroeg op, 'k blyve é kik me myn Zanne(9) in myn bedde liggen tot dat de zonne in ons gat scheynt. - Gelyk van den morgen, 'k zey ê kik tegen myn wyf, toe Zanne doet Mie(10) op staen geef-ze leujens(11) om kaffe t' haelen. Wel Mie zilde opstaen? - 'K kome moeder, wat blixems schreeuwen  es dat, 't es gelyk of ik doof waere. - 'T es gelyk, staet op en zet het kleyntjen nên keer buiten onder de venster te kakken... Toe zyde daer? God zy geloft... Wat doede weer me't kind, waerom doedet azoo schreeuwen?... 'K en kom er niet aen moeder, aen den kwaeyën blixem. - geef het da beetjen pap da'k gisteren in den paelepel weggezet hên. - 'K en vind't niet moeder, 't es zeker op g'eten. - Ah! g'ed het weer zelve in uywen balg gesteken, gie vuylpynse(12), da'k opstaen 'k schup uy de beenen van uyw gat. - daer me spreng myn wyf uyt heur bedde, en draeyde d'andere ne goeën ros(13); da'k het niet meer zien en koest, toens(14) word't mynen toer van spreken, 'k zegge waerom moeteze zoo smyten, dat en is geen slaen by maniere, ge zoeze nog een ongeluk doen. - Houd uy muyle vuylk... of ik slaen uy mynen kloef op uy bakhuys. - G'en zoet nie willen. - Daer 'k zal 't uy togen, en me eenen gafze my nên muylpeere da mynen kop deundege(15), maer z'heeft geweten waer veuren; 'k vlog uyt myn bedde 'k sloeg al de peteelkes(16) van de schouwe, en 'k gaf heur wel zoo verblixems kleun(17) dasse zwart en blauw es, en aesse heur meutze in heuren zak niet gesteken, 'k geloove da'k ze stikken van een zoe gescheurd hên.

Bitterman: Wete wel dat dat zoo puyk niet en is van zyne vrouwe te slaen en dat zulks de liefde van 't huwelyk breekt.

Den Bedelaer: Ter contrarie, Mynheer, hoe meer damme wy vegten, hoe beter vrienden damme zyn. - 'K wilde evegouw uytgaen, maer zy was al gouwe agter myn gat. - Dok(18), hoort eens. - Jeert(19) van my, canaelde(20)! - Dok, zilde die Sterre niet plakken en een blaeze op den Rommel-pot spannen, om t'avond me te gaen zingen van de dry Koningen. - 'K hae nog liever dat myn handen afvielen. - Toe Dok, doeget, 'k zal uy dry oortjens(21) geven... Daer me geraektege kik aen myn dreupelken, ik maekte de Sterre, en Zanne verwaermde wat stukken van kiekens en kalfsvleech, die ze Donderdag in een overschotjen g'had haed.

Deugdelijk Herte: Maer ' t moet u nog al sterk afvallen dat gy nu de soupe uyt de kloosters kwyt zyt?

Den Bedelaer: Geen aprentie(22), m'en haeten wy die soupe niet; me waeren daer veel te lekker toe; en ook, wa was't veur nên kost, 't was gelyk kisseroet me waeter gekokt, en z'en dedender ommers niemendalle in aes danze te lekker waeren van zelve t'eten, enwe krygen elders lekker brokken genoeg, meer aes damme kunnen eten.

'K benne kik toens naer den noenent volgens geweunte uytgegaen, me myn been verbonden en me krukken.

Bitterman: Zoo gy hebt dan niets dat u let aen uw verbonden been?

Den Bedelaer: Niets, Mynheer, myn been is zoo gezond als gy; - dat en es maer om de menschen tot compassie te trekken, en gelyk ofge gy hier ziet, kan ê kik azoo dry pauwen of een halve kroon daegs krygen.

Bitterman:  En wat doet gy met dat geld?

Den Bedelaer: Da moet 's naevens allemaal op, gelyk gisteren avond, w'hên goeën journé(23)g'had, myn Zanne me Mie zyn Konings-liedjens gaen zingen, en ik was in het genever-huys by de stove gaen zitten, tot danze my kwaemen roepen. - Hê wel, me den Derthien-avond(24), z' haen zy sesietjens(25) me appels gereed gedaen, en nên goeën ketel saelde-melk(26) gekokt, en z' hae myn Moeytjen(27) en heur Grootjen geroepen, die kwamen me ons den keuning trekken(28). Aes dadde nuy al op was, toens dronkeme kavisse(29) en t'genuyver gebrand, en myn Zanne weet van de reste te spreken.

Bitterman: Nu, nu genoeg, daer is een plaket(30) voor uwe openhertigheyd, en ik wensch u een goede plaetze in 't rasphuys.(31)

Den Bedelaer: Van gelyke en veel naervolgende Mynheer.

Gysken: Waer aen dage uyw geld geeft, ik geef noyt aen geen bedelaers.

Bitterman: En ik geef aen al die my vraegen, ik weet wel dat zy ten meerderen deelen al schurken zyn gelyk dezen, maer hier en daer treft men al eenen ongelukkigen aen, die van eenen aelmoesse goed gebruyk maekt.

Noten

1. (1)konte: > Fr. conte, verhaal, hier: flauwe grap
   

2. (2)veeste: wind, scheet
   

3. (3)trip: > Fr. des tripes: triepen, darmen, ingewanden
   

4. (4)veroodmoedingen: 1) zich nederig maken, nederig buigen, onderwerpen 2) Verdeemoedigen 3) Vernederen
   

5. (5)ter contrarie: > Fr. au contraire, in tegendeel.
   

6. (6)guinéën: goudstukken
   

7. (7)het contrarie: het tegenovergestelde
   

8. (8)friko: eten
   

9. (9)Zanne: Jeanne
   

10. (10) Mie: oudste dochter
    

11. (11) leujens: de opdrach, het bevel, (met luide stem)
    

12. (12) vuylpynse: buikvuller, opeter
    

13. (13) ros: rammeling, vgl. met afrossen; da'k het niet meer zien en kost
    

14. (14) toens: oudste vorm van 'tons'
    

15. (15) deundege: > deunen, 1) Klinken 2) Strak spannen van weefgaren 3) Zich doen horen
    

16. (16) peteelkes: bordjes > pateel, bord in aardewerk
    

17. (17) kleun: dreunende harde slag
    

18. (18) Dok: Dokus, Judocus
    

19. (19) Jeert: Jeert van my: pak je weg! Loop heen! Dat hy uit mijn ogen jeert!
    

20. (20) canaelde: > Fr. canaille: uitschot
    

21. (21) oordje: geldstuk van geringe waarde
    

22. (22) aprentie: > Fr. apparence, schijn, lijken op, voorkomen
    

23. (23) goejen journé: > Fr. goede dag
    

24. (24) dertienavond: 1) Driekoningenavond 2) Epifanie 3) Zes januari
    

25. (25) sesietjens: sausijsjes
    

26. (26) saelde-melk: melk met salie gekookt
    

27. (27)moey(tjen): 1) Doopgetuige 2) Meter 3) Paat 4) Peet 5) Peettante
    

28. (28) den keunink trekken: de koningsbrief: zowel in huiselijke kring als op een groot officieel feest. Men kon in een ton papiertjes grabbelen (trekken) en degene die de koningsbrief trok, werd door iedereen getrakteerd en was de baas. Tevens werden er brieven getrokken voor de functie van raadsheer, rentmeester, secretaris, zanger, speelman, kok, portier, schenker en zot en zottin.
    

29. (29) kavisse: soort bier > Fr. cave: kelder
    

30. (30) plaket: > Fr. plaquette: geringe zilveren Brabantse munt
    

31. (31) rasphuys: rasphuis: te Gent was dit een correctiehuis voor bedelaars, werklozen en landlopers langs de Coupure. Gevangenen moesten er eikenschors en Indisch en Braziliaans hout raspen voor de verfindustrie.

In de Muite

Tekst Richard Minne (l.) Tiekenijngskes Frits Van den Berghe (r.) uit het tijdschrift KOEKOEK, zondagsbijlage van VOORUIT 15 september 1932

kajee: > Fr. cahier, schrift / haaksels: oksels /  begosten: begonnen / kost: kon / pui: kikker / Seesa: > Fr. Cest ça, dat is het / Brabason: > Fr. La Brabansonne: Belgisch vaderlands lied / Broodwee: Brodway / pasjensse: > Fr. patience: geduld / Kiezijnk: (ver)kiezing / sebiet: > Fr. subitement: onmiddellijk / Rankijn: minister Renkin / siement: >fr. ciment: cement, bindmiddel / keskezevoe: Fr. quest ce que je vous, wat is er / anavan la muziek: Fr. en avant la musique: vooruit! / neefes: naast /

Wulder, dus mijn gruutêwers en mijn êwers, weundigen van 1926 tot 1963 op de Chaussée de Courtrai (Kortrijksche Stîenwig) 96 à Gand. Mijn voader hoa doar een garage, veur otto's. Onzen telefon was 22 17 61 en ons PTT ( PCR ) nummer was 84 72 79.  Simpel, hein?

Op de Stîenweeg was ter elentriek, moar in de kleine stroatses kwamt er elken dag ne lanteerenomsteeker, mee zijn lîere de gazelanteers omsteeke tsoavens, en tsmorgens kwamt hij dat uitdoen.  Woar es den tijd?. 't Was giestig. In de joare '50...

Mee de storm van den 1 februore 1953 benne kik als kind wiggebloaze in de Van Monckhovestroate en de dakpanne vloage kapot op 't stroate, moar wij zoeme nuunt gepeisd hên, da dadd' op ons huufd kost valle. Mijn broerke en ikke vonde da gîestig.

Marc De Corte  ( ° 29 november 1946 )   'k Was tons 7 joar en mijn broerke 5 joar.

We gonge noar de meiskesschoale van Saint Pierre. Vanaf de derde moeste we noar Sin Barbe, bij de Jezuiëten. Roare kluivers, oas ge 't mij vroagt! We wierden te gevoarlijk veur de meiskes.  

Marcel Machiels, 93 jaar, was verre familie van mijn voader. (afbeelding onder). Geeft in moarte 2008, achter 25 joar inzet veur de Sosseteit, zijn ontslag als vise-prezedent. De road van bestuur aanveerdt da en noemeert hem op algemîen aanvroage tot îere-viese-prezedent, en lid van d' algemîene vergoaderijnge. Hij en zijn vrêwe woaren neu en tons kalant ( Patiënt ) bij mij. Broave meinsche...

Als kind gijnge me wij spelen op zijn "ponte", veer of overzetboot, (vandoar Pontstraat) want hij woonde ergens aan de Leie. (Afsnee ?)

Een pont is een typisch lomp Leievaartuig, voor vervoer van hooi en van alles.

De koeien werden in het water "gesmeten, geklopt" ( lees gejaagd ), die zwommen over naar Deurle en Astene en in de herfst en in de lente terug in 't water, were noar de Leiemeersen.  (Zie schilderij Emile Claus, onder)

Mijn gruutvoader mee zijne Chevrolet in 1946

Herinneringen van dr. Marc De Corte

AL NE KÎER GEPEISD WA DAT ER ZOE GEBEURE MOESTE ACHTERSTE-VEURE KEUNE LEVE? DA ZOE PERTANK VEEL GÎESTIGER ZIJN...

Gentse hertaling E. Levis

Om te beginne stoade op uit de duud. Een spectaculair begin!

Oas g’ uit eu kiste stapt worde verwelkomd deur guul eu famielde en eu beste moate. Ge moet de dîeë dus al nie mîer uitkieze. En: z’ hên allemoal een blommeke meegebrocht!

En tons meugde een joar of twintig op eu sletse, in euwe zetol, achter de geraniums hange, alle doage een poar dreupolkes drijnke, neu en tons ne kîer een uitstapke doen, en in ‘t begin van ieder moand ligt eu pensioen doar.

Op ne goeien dag stoat er ne vent veur eu deure mee een gêwen harloozje en hij geeft eu meedîene ne goe betoalden job. Noarmoate dan de joare passeere, krijgd’ altijd moar mîer goeste veur te wirke. Ge begint eu uuk altijd moar beter te gevoele, ge keun zuuvele ruuken of dadde wilt want eu longe worden al langst om schuunder. Ge meugt drijnke zuuvele of dadde wilt, want eu koaters worden al langst om kleinder. Ge g’roakt euwen buik kwijt zonder dadd’ er iets moet veur doen. Ge ziet uuk euwe man of eu vrêwe al langst om liever. In ‘t begin hedde moar iene kîer sex in ‘t joar moar op ‘t loast 10 kîers in de weke...

Op ne gegeve moment moede noar ‘t schole, moar ge weet alles al, dus: ge doe gien kluute.

De loaste joare van eu leve keund’ op eu gemak in de zandbak spele en zuuvele sneukelen of dadde wilt, want ge zij toch al al eu tande kwijt! Tons nog een poar moanden aan een vrèwebust tsjoeze, doarachter nog 9 moanden op eu gemak in de veilige woarme moederschuut ligge en eindigen in een alles verzwelgend gelukzalig orgasme.

Oas da nie gîestig zoe zijn...

                                 

WAT DAT ONZEN BURGEMIESTER DANIËL TERMONT IN DEN BOEK 'KAMERAAD GILBERT' SCHRIJFT OVER ZIJNE  COLLEGA  ÎEREN-BURGEMÎESTER EN 'HANDSJE' GILBERT TEMMERMAN...

Gilbert Temmerman en Daniël Termont op d' uitrijkinge

Onze prezedent Eddy Levis vertelt doarover:

Da Gilbert, den îeste kier damm' hem veur een 'Handsje' vroege, refezeerdege, hoa tons alles te moake mee de ziekte en d' imobiliteit van zijn vrêwe. "Neu damme een beetse van ons pensioen en van malkoar zoen keune profeteere, kom ze da tege." zeit hij. En hij wildeg' heur nie allîene loate, al was't moar veur îenen oavond. Wij respecteerdegen dat 100%. Kort doarachter overleed ze.

Wij hên hem tons een poar joar g'rust geloate, tot in 2011 en hem alles nog ne kîer gerappeleerd. Tons wildeg' hij uiteindelijk, den 8en december 2011, toch zijn 'Handsje' in de ploaster loate steke. Jij en wij woaren doar wrîe content mee!  Nog gîên moand loater, in zjanewoare 2012, overleed hij op 't onverwachts.

We woare zuust in tije geweest.

Puppe van de Roste Wasscher uit de kollekse van 't Spelleke van Folklore (Huis van Alijn)

De Roste Wasscher alias Ernest De Vriendt (1879-1955) was een opgemerkte figuure in 't Gentse. Hij was gruut en bîendeg' altijd mee grute, verende stappe deur de stroate. Zijne witte kiel - mee een blommeken in 't knoopsgoat! - fladderde wapperend achter hem oan.

Hij droeg uuk altijd een wit hende met een strekske, een donkergrijze of zwarte broek en gelakte schoene. Meestal liept hij bluutshuufds, moar 't gebeurdeg' uuk wel dat hij ne kîer zijn roste krulle wigstak onder ne struuien hoed die schîef op zijn huufd stond.

De menschen noemdeg' hem al lachend 'de roste wasscher'. Als wasscher liept hij altijd mee een grute rietene mande onder zijnen oarme. Doarmee hoaldeg' hij 't wasgoed op of droeg het were noar zijn kalante. Moar nie om 't even welkst linnen en niet om 't even welkste kalanten! Nîe, de 'roste wasscher' was gespecialiseerd in damesondergoed van de meiskes uit de Gloaze stroate!

Hij verdiendege der convenoabol zijnen boterham mee en profeteerdege geregeld van een poar extraatses. 't Gebeurdege par exempel wel ne kîer dat hij getrekteerd wierd in de cafés, op veurweerde dat hij de inhèwd van zijn mande efkes wildege tuuge! Uuk op tram 7, 't vast vervoermiddel van de 'roste wasscher', zurgdeg' hij geregeld voor guul wat opschuddinge. Oast hij nie zuu luie meugelijks 'Vive la liberté' (leve de vrijheid), 'Vive la polies!' (Leve de politie) of 'Al die geeft es mijne vriend' riep, of andere schuwwe slogans stond te roepe, tons kreegt hij in zijn bolle veur zijn gîete (geit) 'Lies' mee te pakken op den tram. Natuurlijk prefereerdeg' hij tons veur langs de kant van 't 'chique' volk te stoan, dat 10 centiemen mîer betoaldege veur ne confotrtoabele rit!

De 'roste wasser' wist de situatie altijd noar zijn hand te zette. Oast hij binst den oorlog deur de Duitsers opgeroepe wierd veur hem te verantwoorden veur zijn, op diene moment minder onschuldige klinkende vrijheidskrete, moakteg' hij der nen echte vaudeville van. Hij verscheen in een belachelijke kostume mee nen hugen hoed op en hij kroamdege zuveel dwoazekluuterijen uit, dan d' officieren hem zot verkloardgen en hem moar meedîene were vrijliete. Hoewel dan de Genteneers hem uuk nuunt au sérieusx genomen hên, wast er toch guul wat sympathieë veur de man mee nen hoek af.... Hij vormdege een dankboar onderwirp veur sketches, een puppespelrevue, liedses en tzelfs ne strip.

De Roste Wasscher... in Palestina!

De voader van Jean delbecque, ‘Tseete’ (Roger) Delbecque, hoa in WOII d’ Italjoanders aangevalle mee een bende muurkes uit de Kongo. Ze woare doarveure via Soedan noar Libië getrokke. Hij es doar wrîe ziek geworden en overgebrocht noar een hospitoal in Palestina, da tons nog onder Engels mandoat stond.

Hij es doar doage van zijne sus geweest, en oast hij wakker wierd lagt hij in een militair hospitoal van ‘t Engels leger, in zijnen bluute, zonder papieren en zonder uniform...

1. -“Who are you sir?”
   

2. -“I ame Roger Delbecque from Ghent.”
   

3. -“You say so, but you could be a German agent!...”
   

Hij es tons ondervroagd geweest deur de geheimen dienst. Achter ‘k weet nie hoeveel vroagen zegt er doar îene:

-”What is the Roste Wasscher shouting?”

1. -“Vive la liberté!!” ... zei Jean
   

En neu geluufdege z’ hem. Den Intelligence Service wist da verdomme... Ge moet mij nie geluuve, moar Jean Delbecque geeft doar tzelfs lezingen over. Ge keun het hem zelve vroage oas ge mij nie geluuft!: 

jean.delbecque@skynet.be

Gebore tussche tfiertig en tsestig...

Wij zijn de spruiten, uit liefde gemoakt, meestal in den donker, mee de lucht uit... 

Geboren in de joare 1940 - 1960 , of sommigte, die nog toaier zijn, nog ietske vroeger. Wij woare de stirken uit de joaren '40 , ‘50 en ‘60

Om te beginne hemme wij een normale geboorte overleefd, mee moeders die rooktegen, en of dronke binst ulder zwangerschap. Zij namen aspirientses, aten vinaigrettesijsse, mayonaise en deessîrs en ze wierde  zulder nie getest op suikerziekte of cholesterol. En achter da trauma leije z’ ons op onzen buik te sloapen in ons bedse, gevirfd meee schuune blinkende luudvirve.

Ter woaren gîen kindersloten op de deure, en oazeme mee de vélo reeje hoame wij basketklakskes op, en gîen helms. Als klein spuuk reeje wij mee op de schuut van ons ma in den otto,  zonder gordels, kinderstoelkes of opbloasboare kusses. In de bak van een camionnette zitte, of op ‘t peerd van Boer Zutter, op ne zonnigen dag, was altijd een belevenesse en iets guul speesjal. Wij speeldege tussche de treins van de Rabotstoase of moakteg‘ ons kamp onder de Gantoisebrugge.

We dronken putwater  uit de pompe of uit ‘t kroantse en gîen ‘plastiekene woater’. En w’ ate wij toartses, wit bruud, echte boter, spek mee eiers en beukennootses, walnoten en tamme kastoanders dieme wij (êtse!) van de grond oproaptege. Wij dronkeme woarme choclamelk mee echte suiker in en w’ hoan wij gîene last van obesitas. En woarom ? Omdamme wij altijd buite speeldegen. Doarom!!

We gingeme wij tsmorges’s wrîe vroeg te voete, of mee de vélo noar tschoole. (Ons maatse kwamd ons nie mee de ottomobiel brengen of hoale gelijk vandoage) of we woare de piesten in veur guul den dag buite te spele! D’ îenigste veurweerde was, damme tsoaves veur den donker thuis moeste zijn of oas de luchten op stroat begoste te brande. Onze êwers wisten in ‘t guul nie woar damme wij uithinge. Wij hoan gîene gsm en ter liepe gîenen  Dutroux rond.

Wij hoan ‘vuil dijnge’ veur mee te spele en ‘schuune dijnge’ veur oast er visite kwam of oame zelve op viziete gijnge. Wij hoan ure vandoen veur ons speeldijnge zelve te moake want wij hoan gîen Playstations, Nintendos, X-box, iPods etc... Ter woare gîen videospellekes, gîen 150 tv-kanalen, gîen videofilms of Dvd’s en gîen stereoketens. Veur de zesse tsoaves, keekte  allîene moar noar 't testbeeld. Ter woare gîen compjoeters of internet.

Wij hoan nog kameroate en wij speeldege buiten op stroat. Wij vielen mee ons pikkels uit de bume, sneejen ons, braken neu en tons ne kîer nen oarme, een bîen of nen tand, we gingen appels en pere goan  ‘plukke’ en ter woaren doar gîen gerechtelijke vervolginge veure. Oazeme tons toch gepakt wierde, tons kregeme wa klets, en thuis hielden wij wijselijk onzen bek.

Wij kregen veur onzen 12de verjoardag ne grute vélo, speeldegen mee stokken als soavol, ne scheel van de vuilbak als schild, katapulten, slingers, boog en rietene pijle mee van veure ne gruute noagel... We moaktege van êwe messen, goeje wirpmessen en oefendegen ons op ‘t eerdeken, nen buumstam of een êw veugolpikdoel uit de café. Ondanks dan z’ ons verteldege damme wij doar malkoar een uuge mee kosten uitsloan of malkoar zîere koste doen: we leve wij nog altijd...

Wij reejeme mee de vélo of ginge te voete tot aan ‘t huis van ne kameroad en ginge geweun vanachter binne. Wij woaren altijd hertelijk welkom  en schove soms mee aan toafel veur ‘t noenete. ‘t Idee dat ons êwers ons uit ‘t prizon zoen moete komen hoale, was te dwoas veur t’ helpe dondere: dat bestond geweun nie. Zij woaren mee en veur de wet, en mee de mîesters en de juffrouws. Oazem’  op tschoole een straffe krege, moesteme ze veur ons pa nog ne kîer schrijve en kregem’ een uurvoage mee de preek: “Wa moe de mîester van ons nie peize? Damme wij eu gîen educoasje keune geve?!”

Ons generoase hee ienigte van de beste ondernemers, denkers en uitvinders van alle tijden en van guul de wereld vuurtgebrocht. Wij zorgdege veur een explosie van  nieuwigheden en nieuw ideeën.

Wij hoan de vrijheid om te probere, en de schrik veur te mislukke.
Wij hèn gelîerd van ‘t succes en de verantwoordelijkheid diet er mee gepoard ging te behîersen en om doar mee omme te goan.

Oas g’ îene van hulder zijt:  PROFICIAT!

Wij hèn ‘t geluk g’had van gruut te worden veure dan d’ avecoaten en de politici alles kwoame regelen en reglementere. ‘t Leve was schuune en simpel en soms wa reuw, moar kloar en duidelijk, mee regels, en we woare content

Giedo Gezwelle

Links: Eerste druk uit 1919, Drukkerij E. Rietjens, Antwerpschelaan, 40 Brussel.
Onder: Heruitgave 1997, bond van Oudleerlingen, 't Zal wel Gaan, Fonds Tony Bergmann vzw.

Van 't rolleken naar 't Posthotel

Wat vooraf ging: W.0.I - Cies was net op de vlucht voor de Duitsers de Lieve ingedoken, had zijn achtervolgers van zich afgeschud en kroop terug op het droge...

1. -Awel maatje, wat doede gij hier?
   

En daar in 't licht van nen gasbek, zie ik een nachtwaker voor mij staan.

Zie, ik meende dat ik van den donder geslegen was;  want de nachtwaker was wel de laatste op wien mijn gedachten stonden in dat ogenblik. Toen ik die hand op mijnen schouder voelde, dacht ik eerst aan den Duitsche officier die mij te Sint-Laureyns ondervraagd had, ge weet wel, dien garçon uit den Rattenkelder (Raadskelder) met wien ik nog zo'n eitje te pellen had. Mijn eerste gedachte was dus al: z' hên mij; maar als ik in de plaats daarvan dien nachtwaker voor mij zag staan, was ik zoo verbauwereerd dat ik eerst niet wist wat zeggen. Daarmee was de waker niet gediend.

1. -Ja maar, manneke, 't 't is hier niet van 't zotje te spelen zulle, zeg mij ne keer wat ge hier zit te doen en van wat zijn uw kleeren zoo nat?
   

'k Had u wel ne keer in mijn plaats willen zien. Wat moest ik daarop antwoorden? Ik kon dien vent toch geheel mijn historie niet uiteen gaan doen, en ik zou wel eens willen weten wien er zoo'n moment direkt met een antwoord zou hebben klaar gestaan. Ik bleef daar dus met mijn mond vol tanden staan en keek al eens rond of er geen middel zou zijn om beenen te maken zonder dien langen kurieusneus zoo'n lange explikatie te geven, maar onze pakkeman, die mijn moevementen al in de gaten had, scharde mij bij mijnen kraag.

1. -Watte? Ge wilt het op een loopken zetten, hé? Maar we zullen u dat afleeren: mee naar de permanencie...
   

En hij gaf mij ne stomp in mijn leen (lenden) dat ik haast voorover stuikte.

Ge had gij ne keer in mijn plaatse moeten zijn: dat was nu al ik weet niet hoelang dat ze met mij aan 't beulen waren: dat ik in riolen en kolenkelders; en in het strooi en in de duivenkoten moest zitten.

Allemaal om die Moffen te ontsnappen, en als ik dan eindelijk meende eens zoetekens te kunnen uitblazen, dan komt er zoo ne stommen Gentsche nachtwaker u zeggen: mee naar de permanencie! Mijn bloed begost te koken in mijn lijf van koleire en ik gaf hem een muilpeere dat hij drei keeren gelijk nen top op zijn zelve ronddraaide eer hij weer bij zijn zinnen was.

1. -Daar, gij Schweinehund! zeg ik hem. Ik had dat woord zoo dikwijls van den Duitsch moeten hooren dat het nu ook het eerste was dat mij over de lippen kwam.
   

Awel jongens, als ik u een goeden raad mag geven, dan geeft nooit geen muilperen aan een nachtwaker. Dat loopt altijd slecht voor u af, zoodat ge er altijd mee in den last geraakt. Ik weet er mee van te spreken. Ik had hem maar pas dat pateeken gegeven of hij begint op zijn hoorn te toeteren: uit al de straten van daar rond schieten er wel een half dozijn ander wakers op mij los, sommige nog wel met hun honden, en ik krijg mij daar een pandoering die ik zoo gauw nog niet vergeten zal. Dan sleuren ze mij naar het kommisariaat waar dat er om 't koetsken getelefoneerd werd en nog geen vijf minuten later reed ik zoo per voituur naar 't Rolleken.

Wie van zijn leven nooit in 't Rolleken gezeten heeft is geen echte Gentenaar. In dat opzicht heeft er mij dus niemand iets te verwijten; daarbij 'k had in den laatsten tijd genoeg tegen gekomen opdat het mijniet veel kon schelen een nacht meer op de planken te slapen. Wat dat mij verveelde was dat die kommisaris al even kurieus was als die nachtwaker. Hij moest mijnen naam weten, mijn adres, waar ik vandaan kwam en waar ik naar toe ging, afijn, veel meer dan een treffelijkmensch antwoorden kan. Juist gelijk den eersten keer vond ik het maarbeter mijn mondwerk dicht te houden;we zullen later wel zien hoe heel dat boeltje wel draaien mag. Gelukkig dat mijn nachtwaker mij dezen keer zelf uit den nood hielp.

1. -Ziede niet dat hij zat is, mijnheer de commisair? Hij is al niet bekwaam om u te antwoorden. Dat is mee zijn zatte konte in het water gesukkeld en zoekt dan ruzie en opstand tegen de politie te maken. Hij moest beschaamd zijn, en dat als 't oorlog is...
   

Zo  loog ik verder zonder explikaties te moeten geven een paar gangen door, een donker cachot in, waar ik verder over mijn toekomst mocht denken. 't Is zoo breed als't lang is, dacht ik: te Gent of te Bommerskonten, 't is altijd 't cachot; 't moest dus wel zijn dat ik voor 't cachot geboren ben.

En daarmee keerde ik mij om op mijn plank, want 't was nog 't beste bed dat ik den laatsten tijd gekend had.

Louis Dieswiet

Toen de Franse koning Lodewijk XVIII, Louis dix huit, in 1814 moest vluchten voor de terugkeer van Napoleon vestigde hij zich in Gent. Hij woonde er in de Veldstraat in het hotel van graaf d’Hane-Steenhuyse. Daar wachtte hij de uitslag van de slag van Waterloo af om huiswaarts te kunnen keren. Na de val van Napoleon zal koning Lodewijk XVIII nog 9 jaar over Frankrijk regeren. Hij overleed in 1824.

Over zijn verblijf in Gent laat ik de schrijver Guido Lauwaert verder aan het woord:

“Louis XVIII heeft honderd dagen in Gent gewoond. Hij was niet dik maar héél dik. Bezoekers konden langs de eetzaal passeren – mits betaling – en een blik werpen op de etende vorst. Die door het optillen van zijn mes en vork verschrikkelijk zweette. Een lakei stond erbij en dopte het zweet. Een spotnaam hadden de Gentenaars gewoontegetrouw gauw gevonden: Louis Die zwîet”.

XVIII, 18, dix-huit = die zwîet.

1. Boffers* hên gîen bruud en kloagers gîene nuud

Doka (alleen.) - "Zie zuu, mijn talluuren en schotels zijn gewaschen, en veure da mijn stoven uitgoat, goa kik îest mijne kaffee drijnke... Ei! Tseumenis! Wie damme doar hên! Ei, Monica Kerveles, kom binne joenk! Kom, zet eu bij. Wel, wel... Me zoeme cens geve veur eu te zien."

Monica. - "Wa wild er gij aan doen, Doka? 'k Goa nie mîer uit: 't es mee moeite da'k ne kîer mijne neuz' op stroat steke, oas ge mee drei platte kinders zit, 't wil nog al wa zegge. 'k Ben tegewoordig aan mijn huis geplakt gelijk een kerrekolle*."

Doka. - "Zuu, zuu! Gij hêt gistere pertang* bij Mele den tîen uuk kaffee weest drijnke?!"

Monica. - "O, ja, gistere: omda'k om sajette* moest goan veur kijsses te stoppe van mijne kleine Gust. Mele zag mij, en z' hee mij binne gerope."

Doka. - "En îergistere tons, g' hêt mîer of een geslegen ure bij Siska aan de deure stoan drentele. 'k Zei in mijn eige: wa zal Monica moe zijn van doar zuu lank te stoan."

Monica. - "Lange stoan? Lange stoan? Siska zag mij oaze kik om kloefe gijng veur mijne Pier. Ze moest mij iets vertelle van heuren olijke vent, en 'k hê een menuutse mee heur stoan klappe."

Doka. - "Moar moandag toens? Moandag hên z' eu aan de Muipuurte gezien, en dijsendag op Tsepietersplein, 't es mîer of een half ure van hier!... Hîete gij dat aan eu huis geplakt zijn?

Monica. - "Moar wa Jandoriesche vuile commeeren hên eu dat allemoal overgebrocht?"

Doka. - "Vuile commeeren? Ik verkîere nie mee vuile commeeren, huurde gij dadde. Al die hier komt es zuu treffelijk of Monica Kervels, verstoade gij dadde?!"

Monica. - "Allons, allons! Ge moet azuu in eu vier nie schiete*. De mensche zoen wel peize damme ruze moake. Kijk, Sofie stoat al aan heur deure te luistere. Toe Sofie, kom moar binne, anders zoen de mensche wel aan de gebure goan vertelle damme wij bezig zijn mee kijven en vechte."

Sofie. - "Och, 'k en doe! Ik trekke mij nuunt een andermans zoaken aan. Wa da kik huure, goa d' îen uur in en d' ander uur' uit. 'k En ben nie gelijk Lange Marianne ui 't puurtse, die nie kan zwijge. Z' hîeten heur doarveure 'de klappende poapegoai'. Ik stond er gisteren nog moar een momentse bij, of 'k wiste sebiet al 't nieuws van de gebuurte."

Doka. - "Awel, veur mijn poart, ik zoe wel noar al de gebabbel nie keune luistere, zie...

Monica. - "Oh, ik uuk nie... 'k zoe liever mijn uures stoppe."

Sofie. - "'k Ben uuk azuu... 'k ben tzelfs nijdig oaze'k van ne mens kwoad huur zegge. Moar ziet gij wel,ik hê een geluk da kik nuunt iets vuurtvertelle. 'k Ben doarop gekend. 't Es doarom da iederîen confience* in mij hee."

Doka. - "Zij hee zekers op Trienes kappe gezeten, hein?"

Sofie. - "Op Trienes, op d' euwe en op honderd ander."

Doka. - "Op de mijne? Ah, 'k zoe wel ne kîer wille wete wat dat er op mij te zegge valt?!"

Sofie. - "Zij hee precies nie vele van eu gezeid: zij hee moar gezeid dadde gij een kaffeewijf zijt,  dadde gij euwe man en eu kinders verneegliezeert veur in de gebuurte te goan commeere, da euw huis altijd overhuup stoat en dadde gij mee eu lijf vol schulde zit."

Doka. - "Hee ze zij da gezeit?!...

Sofie. - "Och, ja, en nog zuu veel ander dinge, die mij de moeite nie weerd zijn van op t' hoale. Doarbij ik ben nie geweune van iets vuurt te vertelle. Ze zei uuk dat er moar îene in guul de gebuurte was, die proper es, en da woas te kik."

Doka. - "Gij?! En gistere nog zei mij die deugeniette dadde gij zuu een vuilpeinse* woart."

Sofie. - "Ik, een vuilpeinse?! Durfde gij dat hêwe stoan?"

Doka. - "Ah, zekers, durve kik dat hêwe stoan; ik hê tzelfs getuige: Wanne de Neuze stond er bij!"

Monica. - "Moar hoe es da toch meugelijk dadde gij noar al diene prietproat wilt luistere? Ter goan zuuveel zeggens in ne zak. Ik, ik huure liever goe zeggen van mijn gebure, dan kwoad... En zeg ne kîer, zij hee zekers veel kwoad van Triene gezeid?"

Sofie. - "Van die bofferigge? 'k geluuve't wel."

Monica. - "Toe, hoast eu... Vertelt ons da ne kîer.

Sofie. - "Ik kan't precies zuu nie mîer anîen knuupe wa dat ze mij al verteld hee. Zij hee veurîest gesproke van heur dîelijnge, woar dat ze zij al tien joar op wacht; toen, van heure vent, die zuu lekker wordt dat hij moandagnoenend zijn petoaters mee virkespenskes hoa loate stoan, 'en tsoavonds zijn vessche rog-leverkes op zijnen boterham. Menîer moest beter eten hên, zeit hij; 't mocht er af."

Monica. - "'t Mocht er af, zegde gij; hoe es't meugelijk. En 'k ben zekers dan ze gîene noagel bezitte veur aan 't onderste van uldere rugge te krabbe.

Sofie. - "En woar zijn!... 't Es woar, oas ze aan de deure komt, of op stroat goat, 't es gelijk een tillepasse*, moar heur kinders luupe boarevoets en moeten al dikkels mee nen ijdelen* buik in ulder bedde kruipe. En oasde gij heur huurt spreke, 't es al zelver en gêwd woar z' heur handen aan steekt; ze spreekt van nie anders of van koke, bakke, ruusten, van meubels kuupe, heur kinders noar een pensionoat te steke; en oas ze zij heur dîelijnge doet - 'k geluuve da ze mij gesproken hee van wel vier duuzend frank - dan ze tons koets en peerd gijngen hêwe, dan ze tons zijene klîere gijnge droage; zij hoa al een zijene klîed in heur kasse hange, zei ze; moar ze wil het nie aandoen omda't gîen oardigheid nie mîer es: ei ja, zei ze, de fabrieksmeiskes droage tegewoordig uuk zije kliedskes, en ze wilde zuu gemîen nie zijn, om iets te droage, dan de gemîene fabrieksmeiskes uuk droage."

Monica. - "Wel! Wel! Es ze zij nie beschoamd om da te zegge? 'k Weete kik beter hoe da't mee heur gesteld es? 'k Hê heur  loast nog een farce* gebakke."

Sofie. - " Es't woar? En wa was da?"

Monica. - "Ge weet da mijne man gîen preisoepe eet. Awel, over vîertien doage goa kik bij Stance om ne pak pereie. Triene stond der uuk  en ze was were bezig mee boffen en te zegge dat heure vent nie anders nie mîer wildeg' eeten of konijne. Z' hoat er neu îen gestoofd mee pruime, zei ze, moar 't was zuudoanig gruut, zei ze, dan der vijf schotels mee vlîes van op toafel gevuld stonde. Ik geboare van niets, moar 'k volg heur tot aan heur deure; ze goat in huis en ik achter heur. 'k Prezenteer heur veur ne 'fait abusé'* ne snuif. Wa zie 'k mij op toafel stoan?... 'k Loat eu groaie*... Vijf talluure mee brij* en in 't midde een talluure mee petoaters mee pelle... Ze zag da kik der uugen op ha, en seffes zei ze: Ah, ja, 'k hê doar in zeven hoaste wa brei en petoaters mee pelle grîed gemoakt veur ons katte; de bîeste es moe van vlîes t' eete, en veranderijnge van spijs geeft nieuwen apetijt... Hoe vinde gij da? Vijf talluure mee brij en îen talluure petoaters mee pelle veur een stopperken!* 't Es nog da mijn hondsjen, hein?!..."

Sofie. - "Dat es neu toch een beetse te straf. Kijk, ik moet dat wel ne kîer aan Pharaïlde goan vertelle; zij zal nog nie weing lache."

Monica. - "Da wil altijd zuu boffen dan ze dit of dat ete, en ik hê nog lest heur drei oarmre schoape van kinders elk nen boterham gegeve. De kinders beten der in gelijk in suiker, 't was gelijk of ze in gîen vîertien doage g'geeten hoan."

Sofie. - "Ah, 't zoe wel meugelijk keune zijn."

Monica. - "Dat es neu precies 't contrarie van Colette. Die kloagt putten in d' eerde en man en vrêwe en kinders zitte guule doagen in 't vetkot.."

Sofie. - "Da meugde gij wel zegge. Moar zij hee de fiel* , zij, veur mee heur slijpende tonge de mensche wat op te droaie: heure man es ziek, hij hee huufdpijne, 't es van flêwte, hij kan tsnachts van de moagpijne nie sloape, en veel vijven en zessen, of heur kinderkes hên de moazelkes, of de kiekhoest*, of ligge mee een zevenuuge*, en pateti en pateta. De menschen hên compasse mee heur, ei ja, ze kan't zuu wel zegge; heure kurf wordt langst hier en langst doar gevuld, en thuis huurde nie anders of sissen en bronselen."

Monica. - "En 't zijn nog lekkere brokskes, zul-de! 'k Ginge passeerde weke om een beetse bakkerskole* bij heur; 'k stake nog moar mijne neuze binne en hij reed al op een kîrmesse"*

Sofie. - "Doaran ziede toch wel: boffers hên gîen bruud en kloagers hên gîene nuud."

Monica. - "En woar zijn, mijn kind!... Moar, Doka, woarop stoade gij azuu te peize?  Gij hêt nog in gîen half ure een gebenedijd woord gesproke?!"

Doka. - "'t Es woar, moar 'k zitte jandoore in mijn bedde, omda Lange Marianne gezeid hee, da kik mee mijn lijf vol schulde zitte."

Monica. - " Toe, toe, woarin dadde gij weet: ge keun wel nen hond huure basse*, keunde gij tons gîene mens huure spreken uuk? Toe, toe, geboart van krommen Noas en voagt er eu hielen aan."

Doka. - "Ah, 'k moe wel; want de deugeniette es nie weerd da kik mij veur heur in een colleere stelle."

Monica. - "Goade gij mee, Sofie? Ik hê nog ne guulen huup commissiën te doen: 'k moe nog noar de Klokke om snuif en noar de Parisienschen Bazar om fosfoorkens*. Mijn kinders zitten allîene en 'k hê gezeid van seffes were te zijn. Da't wel goat, Doka."

Doka. - "Dag monica!...  Sofie!... Tot te noaste kîer, zul-de!"

NOTEN

boffers: stoefers, pochers, snoevers

kerrekolle: alikruikje, soort eetbare zee-huisjesslak.

pertang: nochtans; > Fr. pourtant.

sajette: saai, breiwol

in eu vier schiete: boos worden

confience: vertrouwen, > Fr. confience

vuilpense: vuilaard, vuile pens

tillepasse: ?

ijdel: hier: leeg

farce: poets, > Fr. farce

fiel: slechterik

fait abusé: Fr.: misbruik van de situatie

kiekhoest: kinkhoest

zevenuuge: grote zweer

mijne neuze rijdt op een kîrmesse: een streling voor de neus, het ruikt hier lekker.

basse: blaffen (v. honden)

fosfoorkes: lucifertjes

2. Gebuurproat

Fie. - " Ah, dag Roze! Hedde gij op de kuup geweest dan?"

Roze. - "Joa-ik, 'k hê een konijntse gekocht. Mijnen boas hêwd doar nogal af, en ge moet euwe man uuk al ne kîer voldoen, niewoar?"

Fie. - "'t Es uuk mijn zegge. Da het treeze uuk azuu moar deed, ze zoe zuuveel onîenigheid nie hên in heur huishêwe."

Roze. - "Zuu!? Est er iets geweest, dan? Vertel mij da ne kîer gêwe, want 'k ben hoastig?"

Fie. - "Of dat er iets geweest es? Kijk, ik wille van niemand kwoad zegge, ge ken mij doarop, niewoar? Ei-wel! Van deze nacht hên ze gevochte da't stuifdege. Z' hee îen uuge zuu zwart of inkt, 'k geluuve dan ze wel honderd talluure gebroken hên..."

Roze. - "Ja, da verwondert mij nie. Ne mens mag gîen kwoad zegge van zijnen evenoaste, moar 't es schande gelijk dat dadd' huishêwe doar goat: de man zit alle nachten uit, de vrêwe... ei-ja! Men mag gîen kwoad zegge, moar woar hoal ze zij 't geld veur al die schuune klîere?"

Fie. - "Ja, mijn kind, woar hoalt ze zij da? Wij zijn uuk moar wirkmensche gelijk zij. Euwe man en mijne man... Afijn, z' hên uuk ulder feite, moar ik zoe toch gîen kwoad willen huure van de mijne."

Roze. - "En ik van de mijnen uuk nie. Moar de man van Treeze... Da ziet er wat uit, nie woar?"

Fie. - "Zwijg mij doarvan. Azuu ne luioard! Kijk, men mag gîen kwoad van nen ander zegge, moar 't zoe toch mijn keuze nie zijn."

Roze. - "Of de mijnen uuk nie. Hij hee vroeger nog uugskes getrokken op mij, over dat gij mij ziet, moar het kost nie pakke."

Fie. - "Op eu?! Op eu?! Zeg moar liever dat hij zot achter mij liep. Ei! Ik kost in gîen stroate goan of hij was achter mij."

Roze. - "Toe dan! Ge moet gij zuu gîen pluimkes op euw hoedsje steke!

Fie. - "Ik mag da gerust doen, want het es moar d' oprechte woarheid. De man van Treeze hoa kik keune krijge, oaze'k gewild hoa."

Roze. - " Toe, toe! Gij zie ruud van 't liege. Da was gîen spek veur euwen bek."

Fie. - "Enfin, we zulle da potse gedekt loate. Moar iets da kik toch moe zegge, es, dat hij fel ongelukkig es mee zijn Treeze. Hedde gij da spuuk heur mutse gezien zondag, oas ze noar d' elfmisse ging?"

Roze. - "Spreekt er mij nie van. En doar wordt gezeid - ik zegge da nie, want men mag van de mensche gîen kwoad zegge - Doar wordt gezeid dan ze anders nie eten of petoaters mee sijsse en boterhamme mee kaffee, en da droagt mutsen mee linten van te minste tien frank... Win gij dat!"

Fie. - "Ja, win gij dat - Kijk, g' hêt gelijk een nieuw klîed aan...

Roze. - "Joa-ik. Mijne man hee mij da gekocht veur mijnen besteek*.Zie! En gij dan? Ei! Gij hêt uuk een nieuwe muts' aan."

Fie. - "Ja, 'k moest wel. Ik koste toch die êwe mutse nie blijve droage."

Roze. - "'t Es gelijk. Treeze es toch te straf in de luxe: da zal doar ne kîer uitbeste."

Fie. - "'t Es uuk mijn zegge. Wa wild er gij aan doen? 't Kanneke goa zuu lank noar 't woater, tot da't breekt. Allo, salut!"

Rozeke. - "'k Wensche het eu.

Fine (in 't wiggoan). - "Ei, die jandooriesche commeere! 't Es wel, ze zoet de man van Treeze gekregen hên. Tege dadde gij nog wa weet! En da spreekt op een ander. En zij droagt zelven altijd nieuwe klîere."

Roze (in 't wiggoan). - "Wa commeere! Wa veur een commeere!  'k Ben content da'k er van af ben. Zij kan nie verdroage da Treeze proper geklîed goat, en da droagt mutsen boven heure stoat. En da beeld heur in da Treezen heure man... Wa vinde toch dwoaze wijve!..."

NOTEN

besteek: naamfeest

3. Wanne en Triene

Snoeck Ducaju & Zoon, Uitgevers, Rietstraat 68-70, Gent

Werekîere:      http://www.sosseteit.gent/Verhoalijnkskes.html

"TIPERI, ALLERLEI KIJKJES UIT HET POORTJESLEVEN" 

Alexis Callant - 1927.

Tiperi was de verbastering van "PETIT PARIS", een voormalig beluik in de Bagattenstraat langs de kant van de Savaanstraat. Thans is er een speeltuin van het stedelijk onderwijs. Ik heb met het beluikje affectieve banden want mijn grootmoeder is er geboren omstreeks het einde van de 19de eeuw.

Callant  is  een  volks  schrijver,   een  fijn  en   minzaam waarnemer van het poortjesvolk. Hoewel hij soms als onderwijzer een beetje schoolmeesterachtig en zedenpreker wordt, zijn de meeste van zijn verhalen doorspekt met schilderachtige personages en een sappige Gentse taal die echt de sfeer van de werkmanskoerkes, straatjes en steegjes uit het begin van de vorige eeuw schilderachtig weergeeft.

Brol in ‘t Citeetse - 1

Uit: ‘Tiperie’, Alexis Callant

1. -Kom buiten, lafhertigen trekhond!
   

Dat was, op een Zondagavond, de lieftallige uitnodiging van den dronken Sterre aan Zotten Dees*.

1. -Kom buiten, zot scharminkel, da’k uw lange ooren afnijpe!
   

De Sterre had zich dien dag een net aantal pintjes te veel gekocht. ‘t Was ook een erg slechte, verwenschte dag geweest.

Duivenvlucht op Orléans. Drie duiven mee, beste vliegers: niet te kloppen. Op tijd aangekomen, en op ‘t dak blijven zitten kalleweien* op de vorstepannen door de vervloekte schuld van dien varmaledijden, zotten sloeber, die zijn lompe beesten uitliet juist op dien moment en boonen in de goot had gestrooid.

Daarvoor moet-de doortrapten deugniet geboren zijn. Zoudt-de niet steendood vallen van ergernis? En hem de beenderen uit zijn vel schudden?... Geen middel om de rakkers binnen te krijgen, alhoewel Wanne* er zich ook mee gemoeid had. Zijn kans was verkeken en hij had zijn knagende gramschap willen verdrinken in bier en jenevers, maar ze dreef boven, als om met hem den gek te houden, en zijn woede moest hij koelen door verwenschingen en schromelijke bedreigingen.

Hij zou hem dit en hij zou hem dat, die nietsweerd, die rasphuiskost!*... En iedereen mocht het hooren;in ‘t Peerdeken, in de Drie Blaaskens, in ‘t Keetje, in Poniatowski, overal: er zou wat gebeuren op den koer.

En nu liep hij uitdagend in zijn hemdsmouwen. Er ùoest gevochte worden.

1. -Waar is hij, Artevelde?... ‘k Breek hem gelijk een wisken!* brabbelde hij... De laffe lulleman!... Geen bloed in zijn lijf... Kirremelk... In mijn zieleezaksken steek ik hem!... De voddevent!... Lafhertige kakstoel!... Brodspoelder!*... Duivemelker van mijn kloefen!... Kom buiten!... Hij en durft niet!
   

Zijn stem leek een tijdje een stem te zijn, schreeuwend in de echolooze woestijn.

Zotten Dees had dien dag danig veel plezier gehad om de beestjes van de Sterre, die niet binnen wilden. Hij had zich er in gevet. Voor geen honderd frank gaf hij zijn zondag.

Terwijl;nij de Sterre het bloed in de keel kwam, had hij op den koer gestaan en langs zijn neus weg getreiterd:

1. -Kijk, de moaïlaard van Orléans!... Hij zit nummer één! Maar hij wipt niet binnen... Goed mijn beestje!... Dat is voor ‘t eerste klokhuis!
   

2. -Dat en hebt-de niet voor niets gedaan, zotten deugniet!
   

Een oogenblik later...

1. -Daar is nummer twee... Niet te haastig mijn wijveken. Wat beuntjes profiteeren... En een beetje vertellen aan mijn preêkheerkens... Tweede klokhuis!... Er staat iemand te blinken met zijn kopvliegers!
   

De deugniet van Dees had er zooveel genoegen in, dat hij gansch den namiddag pinten gezopen had in ‘t Zwijgerken, in ‘t Leestje, in den Blauwen Maandag en God weet waar nog, met veel kameraden, en altijd “à la santé” van den primus van Orléans.

De schoonsten dag van zijn leven! En ze jonden* het allen aan de Lange Sterre. Niemand boven hem! Maar voor den simpelen zotten Ivo van Dees moest hij onderdoen.

1. -Waar zit hij, de laffe trekhond!
   

Aldus herbegon de uitvordering.

1. -‘k Zal hem pakken en breken...
   

2. -En in mijne zak steken, riep Dees zijn deur openrukkend. Hij waggelde naar zijn uitdager.
   

3. -Is’t tegen mij, klokhuismarsan?*
   

En hij sloeg met gebalde vuist op zijn borst.

1. -Tegen mij?...Opgeblazen Pier-Jan-Klaas! Man voor man!
   

Noten

Dees: mansnaam, Désiree

Kalleweien: lanterfanten, zijn tijd met beuzelarijen doorbrengen, zottebollen

Wanne: vrouwennaam, Johanna, Wantje

Rasphuiskost: gevangeniskost. Het Vroegere Rasphuis of rijksgevangenis bevond zich op de Coupure Links waar later de Landbouwhogeschool kwam.

Wisken: dun takje

brodspoelder: mooscher, morspot

jonden: V.T. ww. gunnen: gunden

Klokhuismarsan: klokhuismarchand, verkoper van klokhuizen; belediging

BROL IN 'T CITEETSE - 2

UIt: Tiperi, Alexis Callant

Met forsche greep hadden ze elkaar bij de hemdskraag.
Talrijke deuren gaapten open.

Wie gaf den eersten klop? Dat weet alleen de lieve God: maar in een, twee, drie was het er vol op.

De lucht stak vol vuistslagen, die meer dan eens over den kop heenvlogen. Schreeuwend wilden de vrouwen heuren man wegtrekken en gilstemmen klonken:

1. -Schei er uit, Dees: hij zal u nen bloedneus slaan!
   

2. -Pas op, Sterre! De zot gaat u de tanden uit uw smoel boksen!
   

De vechters wilden van geen ophouden weten. De vrouwen, opgehitste tijgerinnen, verdedigden hare wederhelft en steuvelden* tegen elkaar.

1. -Gij vuil vel!
   

2. -Gij smerige prei!... Locht hemdeken!... Madam Kaliber!...
   

Ze krabden en nepen, grepen haarspelden en riepen allerlei brutale beleedigingen van woede met schuimende mond. Men hoorde ze hijgen van inspanning. Gansch het verlede werdopgerakeld. Zatte monden, nuchtere gronden*.

De groote kinderen moeiden zich ook erbij.

Geburen wilden de ruzie sussen. Ze kwamen ongevraagd in botsing met een verdwaalde vuist; ze stampten terug en het werd een kluwen woedende menschen.

Zondagsche muziek!

Wie heeft er al niet een sluimend rekeningje te vereffenen?

Blonde Dolf kon nu zijn heilvollen invloed niet tot uiting brengen. ‘t Was een drukken dag voor zijn papieren. Rechterbinnenzak: Bolders; linkerbinnenzak: Vogelpik; zijzak: Bond. Om 3 ur, zitting in den “Edelen Vogelpik”; om 5 uur zitting met rekening bij de “Nijdige Bolders”; om 7 uur, boeteneed* en gezellig samenzijn in den “Bond”.Voordragen van oude en nieuwe liederen.

Zelfs de oude Poef die naar onoverinnelijke gewoonte des Zondags de volle glazen niet gaarne ziet staan en medelijden heeft met de ledige, kwam ook aangezeild.

1. -Blijf hier, riep zijn vrouw; trek u dat spel niet aan.
   

2. -‘k Zal ik-ik dat effe klappen!
   

3. -‘k Zeg u dat-de moet in uw kot blijven!
   

4. -Ik ben voor de vrede! Antwoordde hij zich losrukkend. Menschen houdt mij tegen!
   

Twee minuten later stond hij ook in hemdsmouwen midden in den wirwar.Hij had een plets opzijn gezicht gekregen, zoo maar uit den lucht geslingerd; hij wist niet van wien.

Een hemdsmouw hing half uiteengescheurd.

De Lange Sterre bloedde uit den neus.

En ze wisten van geenophouden.

1. -‘t Slaat puur in zijn beenen, zuchtte Slap Nelleken, die ‘t stond aan te zien van op haren drempel.
   

2. -Blijf hier, zei ze gebieden tot haren echtgenoot, die ook zijn bekomste* had. Trek u dat lolleken niet aan.
   

3. --k en benne ik-ik niet vervaard, wauwelde hij.
   

4. -Die niet benauwd is, krijgt ook troef!... ‘n Kwade slag is gauw gegeven, beklaag u dan aan ‘t zothuis... Pitsoele, blijft hier!
   

Noten

steuvelden: werkwoord; verleden tijd van steuvelen, vechten

zatte monden, nuchtere gronden: wat men nuchter niet denkt, zal men zat niet zeggen.

boeteneed: uit boete en eed (bestuur). Algemene Vergadering van een maatschappij, waarbij diegenen die afwezig zijn beboet worden.

bekomste: die ook goed dronken was

BROL IN 'T CITEETSE - 3

Uit: Tiperi, Alexis Callant

Daar kwam de kleine Poef achter zijn vader dringen en duwde hem een koter-ijzer in de hand.

- ”Weert u, pa!” zei de jongen, die zijn vader in gevaar zag. En in zijn dronken dolheid had de Poef zich geweerd, blindelings.

- “Wel Heere! Tsumenis-menschen! De Poef slaat er met zijne  koterirre in gelijk den duivel op Geeraard. 't Is 'n moordenire!” riep Nitte de Klokke.

Een smartkreet weerklonk; 't was zotte Dees. Hij had een goeden lap gekregen.

- “Oei-oei-oei! Een choat in mijne,   kop !... Den deugeniet van de Sterre!”

Er druppelde bloed over zijn gezicht en met de handen aan het hoofd liep hij binnenshuis.

1. -“Een choat in mijne  kop !... Een choat in mijne  kop!”, hoorde men hem roepen.
   
   

2. -“Muurd en duudslag!” had Fiete Marulle voorspeld.
   

Ontsteltenis onder de vechters; een instinctmatig achteruittrekken, alsof een doode op 't slagveld liggen zou.

Zoo erg was het gelukkig niet.

Aan het gangsken verscheen een politieman, het schrikbeeld van de overweldigende macht, als uit den grond gerezen, en de hoofdmannen van de kloppartij waren gelijk de muizen, elk in zijn hol.

De oude Poef had zijn pook weggeworpen. Bloedneuzen en schrammen werden gebaad; verwarde haarstrengen in orde gebracht.     

1. -“Z’ hèn op hulder muile g’had!", vertelden de kwaperten.
   

1. -“Wat is dat hier weerom met al dat kadijl ?", vroeg den agent.
   

- "De Lange Sterre is ne moordenaa! Hij heê Zotten Dees zijnen kop afge stampt!”  ging het rond in de jeugdige groep, die met groote ogen naar den arzent opkeek.

Hij roept reeds den heelen namiddag dat er iets ging gebeuren, zei men rechts en links. Sommige inwoners van Tiperi kenden bij ondervinding den onverbiddelijken, krachtuitstralenden gummistok, die de lieve vrede behoorlijk herstellen kon. Vientje Vernis wist er van te vertellen:

- “Aos ge daarvan een vleitje krijgt op u  koasbolle,” zeit hij, “ziede honderdduizend sterre en ge weet noch van uwen Hiere noch van uwe God.”

- "Ha, ha!" sprak de man van de wet." De kerels van Tiperi hèn ulder weerom ne kier g'amuzeerd mee de Zondag te viere! En tons  nog mee een koterijzer..."

Hij raapte het bewijsstuk op.

- "Een goat in mijne  kop!",  jammerde een stem.

1. -"Wie roept er doar, gelijk een virke, da gekeeld wordt ?"
   

- "'t Es mijne man, mijnen oarme man!", kwam vuile Ko aan haar deur roepen. "De Sloeber van de Lange Sterre hee hem ne kap gegeve. Ziet da ne kier, meneere den azent, of 't geen eeuwige schande es ne mens azoo t' ambachten, mee een broodmes of een bijl!”

- ”Ne Goejen dop”, stelde de politieman vast. "Doch niet overdrijven, mamaatje. Ten es maar 't buitenste vel en een beetje vernis. Waar woont dien vechtersbaas?”

- “Hij staat nog in zijn deurgat, den doodsteker!”

De Lange Sterre was tamelijk kalm geworden door de herhaalde koude afwasschingen, en dopte zijn gezicht droog.

- “Hedde gij hier gevochten?”

- “Joa-ik; oan ze mij tirgen, zoet misschien nog kunnen gebeuren, da pijkens troef is”.

- “Ge ziet gij der precies 'n pijkestroef uit! En ge klopt gij alleen met uw vuiste?”

- “Eerlijk, zonder wapens : mijn vuisten zijn er goed genoeg veure.”

- “En gij hebt een gawwe geslagen in den kop van uwen gebuur?”

- “Een Gawwe? Ikke? Mee mijn vuisten?... Ge wilt zeker lachen, 'n Klop op zijnen neuze, dat 't bloed over zijn smoel luupt, ja, dat kan zijn. Hij ee't jij mij ook gelapt. Dat gebeurt  aan den braafste mens.”   

- “En uwe koterirre?”

Hel verpletterend bewijsstuk werd voor den dag gehaald.

- “Mijn koterijzer? 't Hangt aan mijn stove. Ziet-de 't niet hangen?... Gelijk van moeder geboren “.

1. -“Wat 'n werregaren!” zei de politieman tot zich zelven. Wiens koterijzer is dat dan?"
   

Nu kwam de oude Poef er ook zijn haken in slaan.

- “Ik ben voor de rust en de vrede”, riep hij. “Ik ken mij mans genoeg om mijn stuk te staan tegen gelijk wien”.

- “Houd u stil, gij”, zei de agent kalm. “Ge ziet er proper uit. Hebt-de ook wat meegespeeld?”

- “'t Gaat mij alleen aan, als ik wil tusschenkomen voor de vrede”.

- “Wij kennen uwen numero, vredesman!”

- “Dat is mijne koterirre!” riep de Poef opeens.

- “Dan hebt-de gij daarmee geslagen en meneer daar, Zotten Dees, getroffen. Ge klapt er uw eigen vierkant in!”

Er werden namen ingeschreven en bij “meneere” zouden ze moeten komen dat  affirke  klaar te spinnen. Dat was het kranig besluit van den politieman.

- “Niet aan te kwieken of te kwakken!... En dat koterijzer neem ik mee naar den  buro”.    ,

1. -“Ik moet mijn koteraar weer hebben”, eischte de Poef dreigend.
   
   

2. -“Kalmt, manneken!”
   

- “Mijn koterijzer, zeg ik. Voddeman, nietdeug! Ne mensch zijn huisgerief stele! Nieweerd!... "Bandiet!”

Zijn stem sloeg over tot een bijtend brieschen, alsof hij gansch Tiperi wou overschreeuwen.

1. -“Smaad aan de politie! Azoo niet geboerd! Mee naar den buro.?”
   

1. -“Eerst mijn koterijzer!” deed hij halsstarig.
   

Hij wlde den agent te lijve maar in een ommezien had die hem behendig en krachtig den rechterarm verwrongen, zoo dat de opstandeling schier machteloos werd.

net een koppigen ezel die geen voet meer wil verzetten.

- "Hij heeft den Poef liggen", zei Vientje. "Hij heeft hem nijver!" 't Ging nu wel een stapken vooruit, maar dan wilde de Poef, net een kopppige ezel, geen voet meer verzetten.

1. -“Ge zult met mij niet doen, wat dat-de wilt”, riep hij in machtelooze woede. 't Was echter bliksemsnel afgeloopen, zonder de toovertusschenkomst van den gummistok. Een schril gefluit. Een tweede agent kwam door d' ooge van de naalde gesprongen want Tiperi stond 's Zondag niet op een goed blaadje. En zonder dat er een woord gesproken werd, had de Poef de handboeien aan.
   

- “Hij zal niet veel meer spartelen”, verzekerde Pitsoele met kennis van zaken. “zullen hem ringelen!”

Tusschen de twee wetsdienaar — ook een eerewacht — deed hij zijn uittocht en wrong men hem door 't gangsken. Wat snokken en wat tegenstribbelen, allets boter aan de galg !

- “Mijn vader!” gilden de kinden.

1. -“Mijne brave man!” kreet madam Poef het groepje achterna.
   

- “   Stille, of ge vliegt allemaal den bak in, en gladdeman!”

‘t Smartgehuil botste tegen de gevelkens en viel plat.

- “Dieven!... Koterijzerdieven!... Muurdeneers!” waren de laatste verzetsuitlatingen van den ouden Poef.

- “Hij wordt vandaag ‘vrije Gentenaar’”, lachte Doksken.  Hij bedoelde daarmee dat hij voor eenigen uren in de gemeentegevangenis zou opgesloten blijven.

- "En tons nog mee de briezeletten" (1), zei Katrien. "Hij haalt er eere van!”

NOOT:

(1) briezeletten: handboeien > Fr. bracelet, armband

Beluik 'Tiperie'

(Petit Paris) in de bagattenstraat.

Afgebroken en nu omheind met een ijzeren hek als speeltuin van de stadsschool Pollepelstraat. Links het 'koerke' gezien in beide richtingen, rechts boven: het 'gangsken' (tussen middelste en rechtse auto) in de Bagattenstraat dat toegang gaf tot het koertje.

Links:De Roste Wasscher , deur ons Handsje John Van hulle.

Onder: De Vanderdoncktdoorgang of 'Gloaze Sroate'

Jules De Bruycker, Gents etser.

1870 - 1945

links: studie voor de Lochte Genteneers

onder: De Lochte Genteneers

(1913)

“Noar de Misse”

Uit: Tiperi, Alexis Callant

Uit: “Tiperi - Allerlei kijkjes uit het poortjesleven door Alexis Callant. Een boeksken zonder kop nogh staart. Misschien togh ‘t lezen waard.” (1937)

Tiperi was de verbastering van "PETIT PARIS", een voormalig beluik in de Bagattenstraat langs de kant van de Savaanstraat. Thans is er een speeltuin van het stedelijk onderwijs. Ik heb met het beluikje affectieve banden want mijn grootmoeder is er geboren omstreeks het einde van de 19de eeuw.

Callant is een volks schrijver,  een fijn en  minzaam waarnemer van het poortjesvolk. Hoewel hij soms als onderwijzer een beetje schoolmeesterachtig en zedenpreker wordt, zijn de meeste van zijn verhalen doorspekt met schilderachtige personages en een sappige Gentse taal die echt de sfeer van de werkmanskoerkes, straatjes en steegjes uit de vorige eeuw schilderachtig weergeeft.

Fiete Marulle, een gebogen oudje, allemansvriend, al nam ze niet immer een blad voor den mond om heur meening te verdedigen, - en zeer kerkelijk, - trok haar deurken toe. Eer ze wegging gaf ze er nog een duwken op. ‘t Mensch is voorzichtig.

Na den eersten stap maakte ze vol ootmoedige stemming een kruisteeken, als groet aan den nieuwen dag, als zwijgenden lofzang aan den Zondag. Ze sluit uit gewoonte, haar grijs wollen schouderdoek wat nauwer aan.

1. -Gaat-de naar de kerk, Fiete? Vroeg Vientje Vernis, die vòòr zijn huis een paar doodversleten holsblokken(1) met gespleten muil, en die dus “latijn” spraken, tot brandhout hakte.
   

2. -En waar zijn, ga ik naar de misse. Gaat het u aan?
   

3. -Bah, neen ‘t Fietje: ‘t en is maar bij manier van spreken.
   

4. -Ik kenne mijne wereld. Ik doe niet gelijk velen in Tiperie. Ik ga naar de kerk... En dan bij mijn kinders.
   

5. -Ge ziet er uit gelijk een drie maal zeven!
   

6. -Tien keers zeven!
   

7. -Is dat uw kerkboek? spotte een jonge gebuur, die, met een cigaret in den mond de houtklieverij stond aan, te zien.
   

8. -Nee! Wat zou het zijn, mijnheer de welweter?
   

9. -‘n Bijbel uit den tijd van Adam en Eva!
   

10. -‘t En gaat u geen hooitje of geen strooitje aan, meneer de snotneuze. Laat Adam en Eva gerust. Ze hebben genoeg geleden met de erfzonde. En waar zijn!
    

11. -Kunt-de gij daarin lezen, Fiete? Kent-de gij het kruisken al?
    

12. -Dat is voor mij een weten en voor u een raden, meneere. Daarbij ‘k heb ik nog mijnen “paternoster”, gewijd door de benedictie van mijn heilige Patronesse.
    

De spotters zwegen, ze wisten, dat Fiete wel het laatste woordeken hebben zou, eens ze goed op dreef was.

1. -Gij werkt des Zondags, gij kapt brandhout, de Zwarte wit zijn keuken, de Lange Sterre en Zotten Dees staan met hun domme tote naar hun duiven te gapen.
   

2. -Elk doet wat hij kan, verontschuldigde Vientje.
   

3. -De Zondag is ingesteld voor onzen Lieven Heere. Ik volbreng mijn kristelijke plichten gelijk mijn ouders ter zaliger en mijn grootouders ter zaliger mij ingeprent hebben van vader op zeune.
   

4. -Gij hebt gelijk Fiete... ‘n Mensch moet aan zijn geloof hechten, lachte weer een ander.
   

5. -Lach maar, meneer de ketter, lach maar. Het eindeken zal ’t uitwijzen. ‘n Mensch ziet wel het einde van zijn vingers, maar niet het einde van zijn dagen, zegt de wijze man. En die ‘t best zal varen, zal Fiete zijn.
   

6. -Peisde gij da waarlijk?
   

Ze deden het wijveken “gaan”. En voor den zooveelsten keer, ontvouwden ze met geestdrift heur lievelingsthema.

1. -Op ‘t laatste oordeel, niewaar...
   

2. -In de vallei van Josafath! onderbraken jonge monden.
   

3. -...waar wij allemaal zullen bijeenkomen uit de vier hoeken van de wereld...
   

4. -De wereld is rond, Fiete; er zijn geen hoeken aan!
   

5. -... Wanneer de trompetten van de engelen zullen geklonken hebben...
   

6. -Tetterettê! bazuinden weer spotkelen.
   

7. -Fiete, hebt-de gij de Paters Capucienen hooren preêken over de sterre met den staart?
   

8. -De Paters capucienen en de paters zijn wijze menschen. Die hebben oude boeken gelezen, en gijlie niet. Gij en kunt ze zelfs niet lezen.
   

9. -Wij hebben de handen vol met ons gazetje.
   

10. -De pasters en de paters hebben in hun kleine vinger meer verstand, dan gij in geheel uw “korpus”. Dat zeg ik, cigarettenrookers!
    

11. -Wel gesproken, Fiete! Moedigde Vientje boosaardig aan.
    

12. -Op ‘t laatste oordel, niewaar, zal de hemel opengaan en onze Lieve Heer, met zijn schoonen zilveren baard, alzoo ‘n baard, en met zijnen gouden mantel, zal uit het Levensboek lezen, wat hij van iedereen opgeschreven heeft. ‘t Zal klinken gelijk een klokke...
    

13. -Bim-bam-bom!
    

14. - En gij zult schrikken en beven, dat uw beenen in uw broek zullen rammelen.
    

15. -Wij zullen zonder broek zijn, Fiete, want wij komen pas uit ons graf.
    

16. - En uw tanden zulle knapperen...
    

17. -Zwijg, Fiete, om de liefde Gods! Ik krijg reeds den kouden bibber, zei Vientje.
    

18. -Maar wie zaler staan met een gerust gemoed?
    

19. -Gij heel zeker, Fiete.
    

20. -Ja-ik!
    

En ze richtte enigszins haar gestalte op.

1. -En onze Lieve Heer zal zeggen: Fiete Marulle, waar zijt-de gij, mijn schaap? En ik zal antwoorden: hier mijn Lieve Heerken!... En hij zal drijven op een gouden wolk.
   

Ze zweeg een ogenblik, alsof ze het heerlijk beeld aanschouwde.

-Vertel maar Fiete, laat die snotzakken maar schonferen. Ik kappe zachtjes voort mijn brandhout.

Vientjes vrouw kwam met een kleintje op den arm en eentjen aan den rok in de deuropening staan.

1. -Fiete, de deugenieten hebben u weer op den end, hee, zei ze.
   

2. -‘t En doet, zulle, jonk! ‘k Kan da wel verdagen!
   

1. (1)klompen
   

"DE BEGROAVIJNGSFIESTE"

Uit: Tiperi,Alexis Callant

De droeve mare overwolkte Tiperie

1. -‘t Heeft het laten liggen, meldde Stansken*.
   

2. -Dolf liep in de weer. Hij zamelde giften in, hij met Bruin*, den man van Nitte*.
   

3. -Tiperi moet zijn eer kavelen, had hij gezeid. We kopen een kroon, met een breed zijden lint, en we laten er op drukken: TIPERI AAN DE BRAVE FIETE MARULLE*.
   

Allen vonden de gedachte uitstekend.

1. -Ne fijne, onsen Dolf, se mogen er van seggen, wat se willen, schuifelde Kletje*.
   

2. -Nen eerste knape! Antwoordde Meleken.
   

3. -‘t Heeft het verdiend, stemde Stansken in, ‘t arme sloorke!
   

Ze deden allemaal mee; zelfs madam Poef, die den naam had “altijd op heuren portemonnee te zitten” en bij wie Blonde Dolf - hij wist niet waarom - de boter had opgegeten.

En met een kwartje, een half franksken, een fraksken, al naar gelang “den bruine trekken kon” en met wat bij van madam de huimeesteres, want die gaf den doorslag, kregen ze een net sommeken bijeen, en ‘t werd een mooie, zeer mooie kroon.

1. -Schoon hé, triomfeerde Dolf, ’t Is een beetje kadee!
   

Hij liet ze aan den uitgestrekten arm bengelen.

1. -Kolossaal! Daaraan kunnen de rijkste gebuurten een punt zuigen!
   

2. -‘n Puntje zuigen! Deed Kletje.
   

3. -En we gaan er mee naar ‘t Hospitaal in stoet, en hangen ze aan den doodwagen. De heele stad moet zien, hoe wij onze afgestorven geburen vereeren.
   

Madam Door* en de anderen hadden niet eens aan een rouwkrans gedacht voor moeder. Reeds onkosten genoeg!

1. -’t Is van onzen Tiperi, zei Dolf hoovaardig aan de familie, en bewust van de grootheid zijner zending. En ‘t lint ook!
   

Ze waren er over verbluft, maar niemand dankte behoorlijk-hoffelijk, met een vriendelijk gezicht, sprekende ogen en innig-drukkende handen. “Dank u” zeggen is voor vele menschen iets onoverkomelijks. Gelijk Doksken* eens zei:

1. - “Merçi” staat niet in hunnen katlo!*
   

De doodwagen met Fiete Marulle er in, en met de bengelende krans kroop langzaam, fataal-tristig als met tegenzin, naar het kerkhof. Fiete had een eerestoet van twee rijtuigen.

1. -De kosten zullen we nadien vereffenen, had Tielde* beslist gezeid.
   

Het volk van Tiperie was vertegenwoordigd door vier “notabellen”. Doksken in ‘t midden, met Dolf, Bruun* en Vientje* Vernis en een bonte mengeling netjes opgetuigd met mantel, omslagdoek of “palto” en blinkende gepoetste schoenen: Katrien, Nitte de Klokke, Wanne*, Vuile Ko* en ‘t jong wijveken van boven. Slap Nelleken* dorst zich niet zoo ver avonturen. Ze ging te voet. De familie had waarlijk niet zooveel volk verwacht.

1. -Kolossaal onz’ krone... En mijn zijden lint! Babbelde Dolf minstens tienmaal tot zichzelven.
   

Zijn oogen werden er immer weder naartoe getrokken. Er aan geketend waren ze. Formidabel! De gansche plechtigheid, was voor hem schier samengevat in de schommeleinde kroon en het prachtige lint, den breeden strik; en de twee geweldige uiteenhangende staarten met de gouden letters.

En in zijn onrustige, prikkelbare verbeeldig zag hij, waarlijk hij zag het midden in de krans, als uit een nevel, levend verschijnen, een oud vrouwenkopje, met platgestreken grijze haarkens, nette muts, grauw omslagdoek, Fiete Marulle, gelijk hij ze gezien had dien Zondagmorgen, wanneer ze naar de duiven van den Lange Sterre keek.

Ze lonkte hem vriendelijk tegen met blinkende lachoogjes; ze wenkte hem met de magere hand en haar lippen trilden, alsof ze zei:

1. -Dolf-jongen, ‘t is schoon van u. En waar zijn!
   

En de kroon werd een gloriekrans, gelijk rond de heiligenbeelden in de kerk. Wanneer hij een moment nauwkeurig toekeek, was ze plots verdwenen. Kolossaal! Midden in de bloemen donkerde een holte. Fiete lag toch in haar kistje! En Dolf liep te soezen over de dood en over zijn “stuk’, waarin ze een rol moest hebben. Nu zou hij een nooit gezien indrukwekkend personaadje scheppen: de dode Fiete. Formidabel.

Bij het terugkeeren werd de familie - Tiperie telde niet mee - door madam Door* uitgenodigd. Zij was de meest welstellende.

1. -Ge komt nu allemaal naar mijn huis, had ze madamachtig gezeid. Een tasken koffie en een broodje, een boterkoeksken, kaas of hesp naar believen.
   

‘t Was in het “salon” te doen, om de anderen te overbluffen. Op den disch* gedekt met een glimmend amelaken*, frisch uit de plooien, gelijk voor een kermis, stond een leger kopjes en schoteltjes en lagen glanzende lepelkens en vorken en messen. In ‘t midden een reuzenteil, een lokkende koekentoren, die het water in de begeerige monden deed stromen.

1. -Door, ze zijn een beetse kleine van stuk! riep Lewieze* uitgelaten.
   

2. -Er zijn er genoeg, antwoordd hij. Ge zult ze al niet “op” krijgen.
   

Een kistje sigaren Claro Maduros.

En er zouden “halvekens”* geschonken worden voor de liefhebbers.

Tieldes dochters dienden op.

1. -We zullen nadien de onkosten vereffenen, verwittigde madam Door weer vluchtig. Neem maar!
   

2. -Ze zijn er voor, riep het Slachthuis*.
   

3. -En de broodjes verdwenen; gulzige happen, smakkende lippen, bollige wangen. Gemoedelijk geurde de koffie door de kamer.
   

4. - ‘n Broodje met kaas en ‘n goede pot koffie mogen er zijn, beweerde Mele.
   

5. -En ‘t en komt hier niet aan op een klontje, lachte Lewieze. Mijn recht is drie klontjes! Door zijn magazijn is wel voorzien. Hij moet maar gaan en nemen.
   

6. -Zeg Door, de koffie is afgeslagen, hee?... En de suiker?
   

7. -Bij de schendeventers*, maar niet bij eerlijke handelaars, gelijk ik!
   

Met grimmigen wrevel zag hij hoe den inhoud van den suikerpot schromelijk snel verminderde; ‘t kwartje kilo bijna op; weg gelijk weggetooverd. De “fritters*”.

1. -De hespe is’n beetje jong, oordeelde ‘t Slachthuis.
   

‘t Viel in zijn bevoegdheid.

1. -Maar ze laat zich toch eten...! Pol, gekscheerde hij luid, alsof hij tot een dichtgenootschap sprak, zoudt-de gij niet nog eentje knippen?
   

De dochters van Tielde, die nonkel Pol voortdurend verwachtingsvol aangaapten, schaterlachten om de grap. Nonkel was nen aardige!

1. -Houdt uw manieren, grote zwelten*, vermande de zure Door met oorlogsoogen, of er gaan oorvegen uitgedeeld worden!... Al dat schonferen* betaamt niet!... En maakt geen vlekken op mijn schoon amelaken, wanneer ge koffie schenkt.
   

2. -Eentje knippen? Vervolgde ‘t Slachthuis weerom tot zich zelve? Bah ja-ik!
   

En Pol liet het zich gezeggen.

1. -Laat de kinderen tot mij komen! Riep weer een ander.
   

2. -Neem maar, moedigde Tielde aan. Er zijn er nog!
   

3. -Daar ligt nog eentje naar mij te lachen, monkelde Mele’s echtgenoot. Kom gij hier, mijn dutsken!
   

4. -En gij, Lewieze? Vroeg madam Door.
   

5. -Ik en kan waarlijk geen pap meer zeggen. Wat peinst-de! Vier! En twee potten koffie! ‘k ben vol!
   

En alleman lachte er smakelijk om; uitgenomen Door, die met ontzetting de verwoesting op zijn koffietafel had gevolgd. Een stuk van zijn ziel! De “fritzakken”!

1. -‘t Is goed dat ze maar ééns begraven wordt, troostte hij zich.
   

2. -Tielde, laat ne keer uwe fono spelen, stelde ‘t Slachthuis voor. Hij strekte behaaglijk de beenen uit, maakte zich breed op zijn stoel en liet den rook in wazige kringen uit zijn mond walmen. Zijn kunststuk! Een heelen triangel van ronden en bollen kon hij verrassend uitblazen.
   

3. -Bah-ja, stemden de anderen er mee in. En avant lamme ziek*!
   

4. - ’t En gebeurd niet dikwijls dat wij zoo goed bijeen gezeten zijn!
   

5. -Neem maar een amuzante plaat, iets dat een beetje opgeeft!
   

Een paar oogenblikken werd er belangstellend geluisterd, zelfs meegeneuried wanneer een bekend veusken* van onder de krassende naald wegsprong; maar weldra kregen de praatjes de luidruchtige overhand. Men schonk “halvekens”.

In opgehitste feeststemming stiet men aan op “onze gezondheid”.

1. -Door, ze loopen er zoet binnen!
   

2. -Ze smaken naar de trog...
   

3. -Om nog!
   

Geen mench sprak een gebenedijt woord over de aflijvige.

Wat met aarde gedekt is...

De begrafenisplechtigheid eindigde in een lachuitbarsting over een komischen uitval van ‘t Slachthuis. Gloeiende wangen, glinsteroogen, maagoprispingen en de zalige voldoening in het hart den gierigen bok van Door ook eens “opgefrit” te hebben, vormde de apotheose van den grooten dag.

Bij ‘t vertrekken vezelde Mele tot Lewieze:

1. -Hoeveel hebt-de gij der geprofiteerd?
   

2. -Dertien, gezond en wel te pas, gladdeman en een in mijn zak gefoefeld voor mijn Lievijn; ‘t was zijn meetje.
   

3. -Ik elf; ‘k moest mij weren. ‘k Had mijn vracht!... En twee boterkoekskens geboezeld* voor mijn oudste. Dat jonk is zot van boterkoekskens.
   

4. -Ik en heb ook ‘t klein mondje niet gemaakt, bekende de vrouw van ‘t Slachthuis. Acht of tien, ‘k wil er af zijn. ‘n Mensch en heeft niet altijd de goede gelegenheid. Maar ‘k beginne toch ne margarinesmaak in mijnen mond te krijgen.
   

Heur man deed gestolen-weg, een greep in de Claro Maduro’s. ‘t En waren geen biezen!

1. -‘t Is een gedachte! Zei de man van Mele, die hem op ‘t feit betrapte. We mogen echter de ganschen pot niet rooven; den Door krijgt een geraaktheid en slaat groen en blauw uit, puur uit gramschap.
   

2. -Hij kan er tegen, weersprak het Slachthuis. Ik en late niemendalle over. Ze liggen grijpbaar voor de hand, gelijk mijn gazetje altijd zegt.
   

En het kistje werd geledigd en weer netjes gesloten.

Door vondt zijn koffietafel verdestleweerd*

1. -‘n Echte rooversbende! tempeestte hij wanneer de genodigden vertrokken waren. Bezie me dat eens!
   

2. -Kalm, kalm, suste Tielde met een oogknipje. Laat ze maar geworden. Elk zijn beurt... Hun rekeninksken opmaken... Ze zullen weten aan wat prijs... ‘t En zal niet zijn opriedegro*.
   

NOTEN

Bruin, Bruun, mansnaam: Bruno

Stansken: vrouwennaam, Constance

Nitte: vrouwennaam, Antoinette

Kletje: vrouwennaam, Colletje

Meleken: vrouwennaam, Melanie, Melania, Amelie, Amalia

Fietemarulle, fietemarelle: bijnaam, 1. fabrieksterm: koperen band aan de rand van de heetwaterbakken van de natte continu’s. 2. Beslag: z’ Hee wrîe veel fietemarullen over heur. 3. Kermisgebak in Ronse. 4. Vrouwelijk schaamdeel.

katlo: catalogus

Doksken: mansnaam, Docus, Judocus

Door: mansnaam, Dorus. ‘Madam Door’ is de echtgenote van Door.

Tielde: vrouwennaam, Mathilde

Vientje: mansnaam, Serafien

Palto: mantel

Wanne: vrouwennaam, Jo(h)anna

Ko: mansnaam, Cobus

Nelleken: vrouwennaam, Nelle, Petronella

disch: maaltijd

amelaken: ammelaken, wit tafellaken

Lewieze: vrouwennaam, Louise

halvekens: jenevertjes

Slachthuis: bijnaam van de slager

schendeventers: malafide handelaren, die onder de prijs verkopen.

fritters: opvreters, opeters

zwelten: luie vrouwspersonen (op de dochters van Tielde, die bestelden)

schonferen: bedekt of onderdrukt lachen

veusken: (muziek)wijsje

Lamme ziek: Frans: la musique, de muziek.

Geboezeld: weggemoffeld. Een boezelzak of moezelzak is een grote zak in broek of rok om gestolen goed te bergen.

verdestleweerd, overhoop, geplunderd.

opriedegro: Frans: au pris de gros, aan groothandelsprijs

“Een bekende stemme”

Deur Zielbeer (alias Gilert Lybaert)

’t wierd Emeranske te veele : ze moest uit heur huis, wig van tussche die veel t' huuge muure van ’t êw hîerenhuis in de Bagattenstroate. ’t was vandoage precies vier joar leên da heuren Armand gestorve was en alles rondom heur deed er heur te veelen op peize. Oas ze binnen zoe blijven zoe ze toch nie anders doen dan heur uugen druuge wrijve mee heure zakdoek. Ze pakteg’ heure mantel, deed de deure achter heur op slot en wandeldege in de richtijnge van ’t centrum.

’t Goe weere hoa wrie veel volk noar buiten gelokt. In de Veldstroate was het veel te druk noar heur goeste. Doarom ging ze liever langs d’ Andjuunleie. Doar zoe ’t een beetse rustiger zijn. En precies da hoa ze nu wrîe hard vandoen.

Ze wandeldege ne guulen end langst de Leie. Op de Gêsleie bleef ze een uugenblikske stoan veur te kijke noar de toeristenbuutses. Ze moest stillekens lachen oas ze een verliefd koppelke malkoar een totse zag geeve. Da dee heur peizen op diene dag da zij en heure Armand in den environ van Afsnee uitrustten op den talud langs de Leie. 't Was doar dan ze malkoar hulder ieste totse gegeeven hên. Kijk, neu moest z’ algelijk toch nog een troantse wigvoage. Ze keek nog ne kîer omme noar da verliefd koppelke en staptege toens resoluut noar de Groensolmort.

Ze wier moe. De Vrijdagsmort was heur in îene kîer te verre. Wa moest z’ er ten andere uuk goan zoeke? Misschien dat er op de Kuurmoart nog wel een ploatske te vinde was op ’t îen of ’t ander terras ?

Z' hoa nog chance : al van verre hoa ze gezien dat er op ’t terras van de Progrès een toafelke vrij was. Tegen de veister, onder de beschermijnge van den ‘auvent’, gingt er zuust een koppel vuurt. Emeranske deed een stapke zierder : da toafelke zoe ’t heure zijn, da gijng z’ heur nie loaten afpakke.

Een beetse loater zat z’ op heur gemakske vanachter een gloazeke woater te kijken noar al da jong volk da langs ’t terras passeerdege. Te noaste weeke begost alweere ’t academiejoar en de studenten overspoelden al een tijdse de Gentschen binnestad.

"Neem ’t mij nie kwoalijk, moar derangeer ‘t nie oaze’k hier kom zitte ?"

Ze verschoot ervan. Z' hoa diene man allîest nie zien afkoome, moar ze was veural verschooten van zijn stemme. 't Was precies ofda heuren Armand neefest heur stond. Da kost toch nie ! Hij was toch vier joar leên gestorve! Ze durfdege mee moeiten opkijke, benijt veur wa da ze te zien zoe krijge.

" 't Es ’t îenigste terrasstoelleke da nog vrij es, doarom peisdege 'k,…"

Die stemme were! Ze was guul heure kluts kwijt. Ze moest rap antwoorden, anders zoe diene man mee die herkenboare stemme wiggoan. En die wilde ze duudgîrre nog wel een tijdsen huure.

"Oastenblieft, zet eu!” Z' hoa anders een heldere stemme, moar neu was z' in îene kîer hîes geworde. Neu nog moar dierf ze veurzichtig opkijken en zag ze een vriendelijk gezicht.

"Merci", zei de man, "ik peisde dadde mij îest nie g’huurd hoat. Ge zat precies mee eu gedachten elders."

"Nieë, moar 'k was een beetse verschooten", probeerde Emeranske te zeggen. Ze kost toch moeilijk aan diene vrende man vertellen da zijn stemme heur dee peizen op heuren Armand. Ze wilde ne slok woater pakken veur diene kriebel in heur keele wig te spoele, moar in heur antroase smeet z' heur gloas omverre… Ze muustege nogal wa woater op ’t toafelke, moar heuren toevalligen toafelgenuut kost irger veurkoome deur nog in tije da gloas te pakke, veurda ’t op de grond zoe valle.

De dienster hoa ’t ongelukske zien gebeuren en kwam sebiet ’t toafelken opkuise. Bisttije vroeg z’ aan diene man : "Wa mag ik eu breinge ?"

“‘k Hoa gîrre een Palmke”, zeit hij. "En mag ‘k eu uuk iets offreere?" Vroeg hij aan Emeranske.

Kijk, da zoe heuren Armand in die situwoase uuk gezeid hên.

"Nog een woaterke ?" steldeg’ hij veure.

"Of hedde liever een dreupelke?" vroeg de dienster. Ze kendege blijkboar goed de geweunte van Emeranske. 't Was uuk heure îeste kîer nie da z' hier kwam.

Ze bleusdege. Nieë ne dreupel moest ze neu nie hên. Armand hoa nie girre da ze wel ne kîer een Fillierske dierf drijnken. En neu dat hij zuu dichte bij heur leek… Ze greep onbewust noar heur keetijngske mee ’t ivuuren teerlijnkske da ze uut ne kîer van hem gekreegen hoa en da z’ altijd als porte-bonheur mee veel liefde rond heuren hals droeg.

Een beetse loater kost ze toens toch nog diene ambetante kriebel in heur kele wigspoele. Z' hoat er troanen van in heur uuge gekreege. Of was ’t weere die geduurig’ herinnerijngen aan heure Armand die vandoage veur de zuveelste kîer heur verdronge verdriet noar boove dee koome?

" 't Es precies of dan de trams ieveranst worden opg'hêwe", zei ze. Geweune veur die stemme te blijven huure wildege ze absoluut een gesprek beginne.

" 't Es inderdoad al een tijdse leên da 'k nog ne tram zien veurbijrijen hê. 'De Lijne' zal nog moar ne kîer in ne knuup ligge."  En hij keek ne kîer noar heur veur te zien ofda ze zijn woordspeelijnge verstoan hoa. Emeranske moest in heur eige lache : heure Armand zat uuk nuunt verleegen veur een gevat antwoord of een giestige opmirkijnge.

“'t Kan nog een tijdse duure", zei de dienster. "Ne kalant verteldege doarzuust dat er aan 't Rabot ne tram uit de roete gewipt es deur ne camion die deur de ruuie luchte gereeje was."

"De kloagers zulle toens weere de schuld geeven aan 'De Lijne' ", zei Emeranske die ’t nie kost verdroagen dat den tram in diskrediet wierd gebrocht.

"Derangeere't nie oas 'k ruuke ?"

Emeranske keek verrast op. "Euh,… nieë", zei ze twijfelend. Ze zaten buiten, diene meins kost geweun zijn goeste doen. Moar 't was toch attent van hem om da te vroage. Moar z' hoa nen heekel aan ruuke, ze wierd er ongemakkelijk van oas z’ ieveranst zat woardat er geruukt werd. Moar misschien zoe da zacht windeke de ruuk wel noar den andere kant bloaze. Toens kost ze nog een tijdse blijve zitten alhoewel da’t stillekesaan tijd wierd veur vuurt te goan.

De man hoaldege een sigaarke boove. "Uuk da nog !" peisdeg’ Emeranske. De geur van diene ruuk trok nu uuk ne kîer overal in. Tselfs tot in ne mens zijn klîere. De betuverijnge van doarzuust brokkeldeg’ af.

De ruuk dreef in heur richtijnge. De kriebel in heur keele kwam weere. ’t Ongemak verdrong de verwonderijng veur de zuu herkenboare stemme. Ze wist het : ze zoe opstappe. Ze dronkt heur woater uit. Den tram was weere beginne rije.

“'k Goa moar ne kîer noar huis", zei ze, "anders wordt het te loate en kom ‘k in de drukte van de spitsuure terechte. Nog bedankt veur ’t woaterke."  Ze keek nog ne kîer noar de man mee zijn hinderlijk sigaarke en verliet toens zonder ommekijke ’t terras.

Diene oavond gijng ze vroeger of anders noar heur bedde. Het keetijngske mee het teerlinkske, da z' anders veurda ze gijng sloapen in 't porseleinen potse bij de foto van heuren Armand leidege, hêwdege ze neu rond heuren hals. Ze wildeg’ hem diene nacht dichte bij heur voele...